O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi metrologiya, standartlashtirish va sifatni boshqarish kasb-hunar kollejlari uchun o ‘quv q o ‘llanma Toshkent «ilm ziyo»
2.12-rasm. Elektrostatik o ‘lchash asbobi: 1
Yüklə 0,53 Mb.
|
|
63
2.12-rasm. Elektrostatik o ‘lchash asbobi: 1 — harakatlanuvchi elektrod; 2 — harakatlanmaydigan elektrod; 3 — o ‘q; 4 — prujina; 5 — strelka; 6 — shkala. O ‘qdagi mavjud prujina harakatlanuvchi elektrod o ‘qi burilish burchagiga proporsional teskari ta’sir etuvchi momentni yaratadi. Aylantiruvchi va teskari ta’sir qiluvchi momentlar o ‘zaro ta’sirida elektrodlarga berilgan kuchlanishlar kvadratiga proporsional o ‘l- chash mexanizmi strelkasi burchakka aylanadi. Asbobning shkalasi o ‘lchanayotgan kattalik birliklarida gra- duirovka qilinganda nochiziqli shkalani hosil qiladi. Odatda, elektrostatik asboblardan o ‘zgaruvchan yoki o ‘zgarmas toklar, shuningdek, o ‘ta yuqori chastotali kuchlanishlarni o ‘lchash uchun foydalaniladi. Bu asboblar chastotaga bog‘liq b o ‘lmagan ko‘rsatkichlar va kichik energiyani iste’mol qilishi bilan ajralib turadi. Elektrostatik asboblarning ko‘rsatishiga o ‘lchanadigan kuchlanish chastotasi, atrof-muhit temperaturasining o ‘zgarishi va tashqi maydonlar deyarli ta’sir etmaydi. Bunga qarama-qarshi o ‘laroq, tashqi elektr maydonining ta’siri sezilarli darajada bo‘ladi. Elektrostatik asboblar ning xususiy energiya sarfi juda kam, masalan, o ‘zgarmas tokda u deyarli nolga teng. Elektrostatik voltmetrlar kam quvvatli zanjirlarda juda keng, hattoki 30 MHz gacha bo‘lgan chastota diapazonidagi kuchlanishni 64 o ‘lchashda ishlatiladi. Aniqligi b o ‘yicha elektrostatik voltmetrlar ko‘pincha 1,0—1,5 klasslariga m o‘ljallab ishlanadi. Maxsus ishlan- gan aniqligi 0,1; 0,05 b o ‘lgan voltmetrlar ham mavjud. Tashqi elektr maydon ta’sirini kamaytirish maqsadida elektro statik ekran ishlatiladi. Induksion asboblar. Induksion asboblarning boshqa elektr o ‘l- chash asboblari tizimidan farqli jihati bitta aniqlangan chastotada o ‘zgaruvchan tok zanjirida qo‘llash mumkin. Uning kam o ‘zga- rishlari ko‘rsatkichning katta xatoligiga olib keladi. Zamonaviy induksion asboblar chastotasi 50 Hz b o ‘lgan bir fazali va uch fazali o ‘zgaruvchan tok zanjirlari uchun elektr ener giyasini hisoblagich sifatida tayyorlanadi. Induksion asboblar ishlash prinsipi b o ‘yicha asinxronli elektro- dvigatellarga o ‘xshash b o ‘lib, asbobning ish zanjiri b o ‘yicha tok yuklanishi o ‘tadi va yuguruvchi yoki magnit maydonni aylan tiruvchi, ya’ni harakatlanuvchi qismda tok induksiyalanadi va uni aylantirishga olib keladi. O ‘zgaruvchan magnit oqimi miqdori bo‘yicha asbobning hara- katlanuvchi qismida induksiyalovchi tokka nisbatan bir oqimli va ko‘p oqimli induksion asboblarga b o ‘linadi. Induksion asboblarning ishlash prinsipi asbobning harakat- lanuvchi qismida induktivlangan toklar bilan o ‘zgaruvchan magnit oqimlarining mexanik o ‘zaro ta’sirlashishiga asoslangan. Hisob- lagichda oqimlardan biri tarmoq kuchlanishiga ulanib (elektr ener- giyasi o ‘lchanadi), o ‘ramda elektromagnitni yaratadi. Bu oqim harakatlanuvchi aluminiyli diskni kesib o ‘tadi va uyurmali tokni induksiyalaydi, elektromagnit kuchlanish qutblari izi atrofida tutashadi. Ikkinchi oqim tok zanjiriga navbatdagi ulangan o ‘ram elektromagnitni hosil qiladi. Bu oqim diskda hamda uyurmali tok o ‘zining elektromagnit qutblari izi atrofidagi tutashuvga olib keladi. Bir fazali uch oqimli induksion hisoblagich tangensli magnit tizimli qurilma sxemasi 2.13-rasmda keltirilgan. Induksion mexanizmlarda aylantiruvchi moment hosil b o ‘lishi uchun kamida ikkita yoki ikki tashkil etuvchidan iborat bitta, faza jihatidan bir-biridan farq qiluvchi va bir-biriga nisbatan uzoqroq joylashgan o ‘zgaruvchan magnit oqimlari b o ‘lishi kerak. 65 O ‘zgaruvchan magnit oqimlar orasidagi faza farqi 90° ga teng b o ‘lganida aylantiruvchi moment o ‘zining maksimal qiymatiga yetadi. Aylantiruvchi moment o ‘zgaruvchan tok chastotasiga bog‘liqdir. Induksion tizimli o ‘lchash mexanizmlari, asosan, quvvat o ‘l- chashda — vattmetr, elektr energiyasini hisoblashda hisoblagich (schotchik) sifatida ishlatiladi. Raqamli o ‘lchash asboblari. Raqamli o ‘lchash asbobi deb, o ‘lchash borasida uzluksiz o ‘lchanayotgan kattalikning natijasi raqamli qayd etish qurilmasida yoki raqamlarni yozib boruvchi qurilmada diskret tarzda o ‘zgartirilib, indikatsiyalanadigan asbob- larga aytiladi. Raqamli o ‘lchash asboblari hozirgi kunda juda keng tarqalgan. Raqamli o ‘lchash asbobining funksional chizmasi 2.14-rasmda keltirilgan. 66 |