O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi metrologiya, standartlashtirish va sifatni boshqarish kasb-hunar kollejlari uchun o ‘quv q o ‘llanma Toshkent «ilm ziyo»

KAO‘
— analog o ‘zgartkich; ARO‘ — analog-raqamli o ‘zgartkich;
RQQ
— raqamli qayd etish qurilmasi.
«X» analog signali kirishdagi analog o ‘zgartkich
KAO ‘
da keyingi
o ‘zgartirish uchun qulay shaklga o ‘zgartiriladi, so‘ngra analog-
raqamli o ‘zgartkich
(ARO*)
yordamida diskretlashtiriladi va kod-
lanadi. Va nihoyat, raqamli qayd etish qurilmasi
RQQ
o ‘lchana-
yotgan kattalik bo‘yicha kodlangan ma’lumotni raqamli qaydnoma
tarzida, operatorga qulay shaklda ko‘rsatadi. Tavsiya etiladigan
ma’lumotning qulayligi va aniqligi sababli raqamli o ‘lchash asboblari
ilmiy-tekshirish laboratoriyalaridan keng o ‘rin olgan.
Raqamli o ‘lchash asboblari analog o ‘lchash asboblariga nisbatan
quyidagi afzalliklarga egadir: yuqori aniqlik; keng ish diapazoni;
tezkorlik; o ‘lchash natijalarining qulay tarzda tavsiya etilishi; avto-
matlashtirilgan tarmoqlarga ulash mumkinligi; o ‘lchash jarayonini
avtomatlashtirish imkoniyati mavjudligi va hokazolar.
Lekin raqamli o ‘lchash asboblarining ham muayyan kamchi-
liklari mavjud: murakkabligi; tannarxining balandligi; nisbatan
ishonchliligi pastroq.
Lekin integral sxemalarning tezkor rivoji natijasida yuqoridagi
kamchiliklar tobora chekinib bormoqda.
Raqamli o ‘lchash asbobining asosi
A R O ‘
hisoblanadi. Unda
ma’lumot diskretlashtiriladi, so‘ ngra kvantlanib kodlanadi. Diskret-
lashtirish — muayyan (juda qisqa) diskret vaqt oralig‘ida qaydnoma-
larni olishdir. Odatda, diskretlash qadamini doimiy qilishga harakat
qilinadi. Kvantlash esa X(t) kattaligining uzluksiz qiymatlarini
Xn

diskret qiymatlarning to‘plami bilan almashtirish hisoblanadi.

Kattalikning uzluksiz qiymatlari muayyan tartiblar asosida kvant-
lash darajalarining qiymatlari bilan almashtiriladi. Kodlashtirish
esa muayyan ketma-ketlikda ifodalangan sonli qiymatlarni tavsiya
etishdan iborat.
67

---

---

Diskretlashtirish va kvantlash raqamli o ‘lchash asbobining asosiy

xatolik manbalari hisoblanadi. Bundan tashqari, kvantlash daraja-
larining soni ham o ‘ziga yarasha xatoliklar kiritadi.
Suyuq kristalli indikatorlarning tezkor rivoji raqamli o ‘lchash
asboblarining ixchamlashuviga, energiya sarfining kamayishiga
zamin yaratmoqda.
O ‘ziyozar asboblar. O ‘lchanayotgan kattaliklar (tok, kuchla­
nish, quvvat va boshqalar)ni uzoq vaqt davomida yozish uchun
qayd qiluvchi (o ‘ziyozar) asboblardan foydalaniladi.
O ‘ziyozar asboblar ko‘rsatkichlarni yozish uchun maxsus
qurilma va (ko‘pchilik holatlarda ferrodinamik) tizimlardan iborat
o ‘lchash mexanizmi mavjud. Asbobning yozuvchi qismi 2.15-rasm-
da ko‘rsatilgan.
Qog‘ozli tasma rulon