O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi metrologiya, standartlashtirish va sifatni boshqarish kasb-hunar kollejlari uchun o ‘quv q o ‘llanma Toshkent «ilm ziyo»

Ma
aylanti­
ruvchi momentga tenglashguncha (M =
M a
) qo‘zg‘aluvchan qism
aylantiruvchi moment ta’siridan buriladi. K o‘p elektr o ‘lchash
asboblarida aks ta’sir etuvchi moment tortqi, prujina va osmalar-
ning buralishi bilan hosil qilinadi. Bunday qurilmada aks ta’sir
etuvchi moment q o ‘zg‘aluvchan qismning burilish burchagiga
to‘g‘ri proporsional b o ‘ladi, ya’ni
Ma = - W
a, bunda
W
— tortqi
yoki prujinaning materiali va uning o ‘lchamlariga bog‘liq b o ‘lgan
o ‘zgarmas kattalik, u
a
burchagining birligiga (1° yoki 1 radianga)
mos keluvchi moment b o ‘lib, solishtirma aks ta’sir etuvchi moment
deb ataladi.
Asbob qo‘zg‘ aluvchan qismining turg‘un burilish holati aylan­
tiruvchi va aks ta’sir etuvchi momentlarning tengligi
M = Ma
dan
topiladi va u umumiy holda quyidagicha ifodalanadi:
W
•

F
(
X
, a ) ,
(2.16)
bu holatni 2.8-rasmda k o ‘ rsatilgan grafikdan ham kuzatish
mumkin.
2.8-rasm.
57

---

---

Asbob dinamik rejimda ishlaganida, boshqacha aytganda asbob

ko‘rsatkichi joyidan qo‘zg‘alayotganida (surilishida), yuqorida aytil-
gan aylantiruvchi va aks ta’sir etuvchi momentlardan tashqari
boshqa momentlar ham hosil b o ‘ladi. Bu momentlar qo‘zg‘aluv-
chan qismning inersiya momenti, tashqi muhit qarshiligi va metall
elementlari b o ‘lgan holda hosil b o ‘ladigan uyurma tok va hoka-
zolardan vujudga keladi.
Asbob q o ‘zg‘aluvchan qismining harakatlanganida vujudga
keladigan va uning harakatini tinchlantirishga intiluvchi moment
tinchlantiruvchi moment deyiladi:
M t = R(da/dt).

(2.17)
Bu moment tinchlantirish koeffitsiyenti