O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi metrologiya, standartlashtirish va sifatni boshqarish kasb-hunar kollejlari uchun o ‘quv q o ‘llanma Toshkent «ilm ziyo»

1
va
2
hamda bu
toklarning haqiqiy qiymati ko‘paytmasi o ‘zaro proporsional ta’siri
natijasida o ‘qni aylantiruvchi moment hosil b o ‘ladi. O ‘qqa bog‘ -
langan prujina tenglashtiruvchi moment hosil qiladi va bu tenglik
natijasida strelka harakatdan to‘xtaydi.
Elektrodinamik asboblar o ‘zgaruvchan va o ‘zgarmas tok zan-
jirlarida tok va kuchlanishning haqiqiy qiymatini aniqlash uchun
eng aniq asboblardan b o ‘lib hisoblanadi. G ‘altak o ‘ramini ketma-
ket ulashda strelkaning aylanish burchagi o ‘lchanayotgan katta­
likning kvadratiga proporsional b o‘ladi. O ‘ramlarni bunday holatda
ulash tok kuchi va kuchlanishini o ‘lchash uchun (ampermetrlar
va volmetrlar) qo‘llaniladi.
Elektrodinamik o ‘lchash mexanizmlaridan quvvatni o ‘lchash
(vattmetrlar) uchun ham foydalaniladi. Bunda o ‘lchanayotgan zan-
jirdagi proporsional kuchlanish harakatlanmaydigan g ‘altak orqali
tok o ‘tkazib, proporsional tok keyin harakatlanuvchi orqali o ‘tka-
ziladi.
Asbobning ko‘rsatkichi elektr quvvatining qiymatiga aktiv va
reaktiv proporsionaldir. Bunday asboblarning shkalasi notekis
(kvadratik) xarakterga ega b o ‘ladi. Elektrodinamik o ‘lchash mexa-
nizmlari ampermetr va voltmetrlar sifatida kam ishlatiladi. Ular,
asosan, quvvatni o ‘lchash uchun vattmetr va logometrik mexanizm
prinsipida yasalganida fazometr va chastotomer sifatida ishlatiladi.
62

---

---

2.11-rasm. Elektrodinamik o ‘lchash asbobi:

1, 2
— harakatlanmaydigan va harakatlanadigan g‘altak; 3 — o ‘q;
4
— prujina; 5 — strelka; 6 — shkala.
Bu asboblarning quyidagi afzalliklari bor: ham o ‘zgaruvchan,
ham o ‘zgarmas tok zanjirlarida ishlatiladi; yuqori darajadagi aniq-
likka ega; elektr quvvati sarfini hisoblashda qo‘llanilishi mumkin;
bir vaqtning o ‘zida ikkita kattalikni tekshirish mumkin.
Shuningdek, ayrim kamchiliklarga ham ega: xususiy energiya
sarfi katta; tashqi temperaturaga bog‘liqligi kuchli; bevosita katta
qiymatlarni o ‘lchay olmaydi.
Elektrostatik o ‘lchash asboblari. Elektrostatik o ‘lchash asbob-
larining ishlash prinsipi turli xil elektr zaryadlarini tutib turuvchi
elektrodlarning mexanik o ‘zaro ta’siriga asoslangan. Elektrostatik
asboblarda o ‘lchanadigan kattalik elektrostatik o ‘lchash mexanizmi
aniqlayotgan doimiy tok yoki o ‘zgaruvchan kuchlanishga o ‘zgar-
tiriladi (2.12-rasm).
O ‘lchanayotgan kuchlanish strelka bilan biriktirilgan o ‘ qqa
mahkamlangan harakatlanadigan elektrod va undan izolatsiyalan-
gan harakatlanadigan elektrodga kiritiladi. Elektrodlarda hosil bo‘la-
digan zaryadlar ta’sirlanishi natijasida o ‘qqa qo‘yilgan kuchlanish
kvadratiga proporsional aylantiruvchi moment paydo b o ‘ladi.