O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi X. S h e n n a y e V, T. B a y m u r a t o V sug‘urta ishi

Majburiy sug‘urta — sug‘urta munosabatlarinning qonun
kuchiga ega bo‘lgan shakli. Majburiy sug‘urta qonunchilik
hujjatlari asosida amalga oshiriladi. Ushbu hujjatda sug‘urtaga
tortiladigan obyektlar soni, sug‘urta javobgarligining hajmi,
sug‘urta munosabatlarida qatnashadigan tomonlarning huquq va
majburiyatlari hamda boshqa rekvizitlar ko‘rsatiladi. Amaldagi
qonunchilikka asosan, O‘zbekistonda majburiy sug‘urtani tegishli
litsenziyaga ega bo‘lgan har qanday sug‘urta kompaniyasi
o‘tkazishi mumkin. Shuningdek, majburiy davlat sug‘urta turlari
ham mavjud. Masalan, harbiy xizmatchilar, davlat bojxona va
soliq xizmati xodimlari hamda bir qatorda shunday toifadagi

---

1 6
shaxslar baxtsiz hodisalardan majburiy davlat sug‘urtasiga torti-

ladi. Bu sug‘urta turi bo‘yicha sug‘urta mukofotlari Davlat budjeti
mablag‘lari hisobidan amalga oshiriladi.
Risklarni joylashtirish:
1) sug‘urta manfaati tufayli yuzaga keladigan sug‘urtaviy
huquqiy munosabatlarning boshlanish jarayoni. Risklarni
birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi joylashtirish mos ravishda
to‘g‘ridan to‘g‘ri sug‘urtalash, qayta sug‘urtalash va retrotsessiyani
anglatadi. Bozor munosabatlariga asoslangan iqtisodiyotda
risklarni joylashtirish sug‘urta vositachilari orqali sug‘urta bozorida
amalga oshiriladi;
2) sug‘urta brokeri yordamida bir vaqtning o‘zida yirik va xavfli
risklarni qismlarga bo‘lib, bir nechta sug‘urta kompaniyasida
sug‘urtalash uslubi. Bir qancha sug‘urta kompaniyalari tarkibidan
bittasi yetakchi sifatida ajralib chiqadi va u sug‘urta shartnomasi-
dagi shartlarni ma’qullab, riskning tegishli qismini o‘z javobgar-
ligiga oladi. Keyin, broker boshqa sug‘urta kompaniyalariga
murojaat qilib, riskning qolgan qismini ham joylashtiradi.
Sug‘urta — har xil noxush hodisalar ro‘y berishi natijasida
ko‘rilgan zararni qoplash hamda fuqarolarning hayotida tegishli
sug‘urta hodisalari ro‘y berganda ularga moddiy yordam ko‘rsatish
maqsadida tashkil etiladigan va undan foydalanish bilan bog‘liq
(maqsadli pul fondlari) iqtisodiy munosabatlar yig‘indisi. O‘tkazish
shartiga qarab, sug‘urta majburiy va ixtiyoriy bo‘ladi. Obyektiga
ko‘ra, mulkiy, shaxsiy va javobgarlik sug‘urtasiga bo‘linadi. Sug‘ur-
taning asosini risk tashkil etadi. Sug‘urta — bu riskni taqsimlash
usulidir.
Sug‘urta fondidan foydalanish bilan
bog‘liq atamalarga quyidagilar kiradi:
Bosh polis— sug‘urta kompaniyasi va
sug‘urtalanuvchi o‘rtasidagi yozma bitim.
Bu bitimga muvofiq, tegishli davr mobaynida sug‘urtalanuvchi
barcha obyektlarni sug‘urta kompaniyasiga sug‘urtalash uchun
beradi. Chet el tajribasida bu bitim «ochiq polis» yoki «polis-
abonament» deyiladi. Mazkur bosh polis asosida sug‘urtalash
tashqi savdo yuklari sug‘urtasida keng tarqalgan. Sug‘urtalanuvchi
sug‘urta kompaniyasiga har bir jo‘natilgan yuk haqidagi
ma’lumotlar (yukning vazni, sug‘urta summasi, yukni jo‘natish