Oruc Ġbadlı Aliyə Zərgərli
karamıĢ növü bitir. Kasnı(Cırtdaquş, göyçiçək)-
Yüklə 2,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
karamıĢ növü bitir. Kasnı(Cırtdaquş, göyçiçək)-Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik və çoxillik ot bitkisidir. Bitki latın dilində «Cichorium» adlanır. Lüğəti mənası kio-getmək, chorion-sahə deməkdir. Rus dilində «Üikoriy» adlanır. Cavan yarpaqlarından salatların hazırlanmasında istifadə olunur. Kökündə inulin, acı intibin qlükozidi, fruktoza və C vitamini olur. Yoğunlaşmış kökündən qəhvə surroqatı və həmçinin yüksək keyfiyyətli spirt alınmasında istifadə edilir. Köklərinin həlimi mikroba qarşı işlədilir və büzücü xassəyə malikdir.
39
Xalq təbabətində kasnının qurudulmuş çiçəyi, yar-pağı və kökünün dəmlənməsindən qaraciyər, öd kisəsi və sarılıq xəstəlik-lərində istifadə edilir. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. Kassiya (Səna, İskəndər yarpağı)- Fabakimilər (Paxlakimilər) fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Cassia», rus dilində «Kassiə», «Senna» adlanır. Dərman bitkisidir. Təbabətdə yarpağının şirəsindən işlətmə dərmanı kimi istifadə olunur. Yarpağında ümumi antraqlükozidin miqdarı 0,8-1,2%, meyvəsində isə 1,3%-dir. Azərbaycan florasında 2-3 növü bitir. Katalpa- Biqnoniyakimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Catalpa», rus dilində «Katalğpa» adlanır. Katalpa toxumlarının tərkibində 30%-dək eliostearin turşusu vardır. Yarpaqların irililiyi və tünd-yaşıl olması onu çox dekorativ edir. Azərbaycan florasında Yasəmənyarpaq katalpa növü bitir. MNB-nın kolleksiyasında əkilib becərilir. Keçialaçı- Yulğunkimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Reanmuria», rus dilində «Reomöriə» adlanır. Azərbaycan florasında 3 növü bitir. Keçiqulağı (Sığırquyruğu)- Keçiqulağıkimilər fəsiləsinə aid olan iki-illik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Verbascum», rus dilinlə «Korovək» adlanır. Dekorativ bitkidir. Bağlarda geniş yayılmışdır. Azərbaycan florasında 25 növü bitir. Keçiməməsi- Zəngçiçəyikimilər fəsiləsinə aid olan ikiillik bitkidir. Bitki latın dilində
bitir.
Keçiyemliyi (Təkə saqqalı)- Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan ikiillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Scorzonera» adlanır. Lüğəti mənası scorza-kök, nera-qara deməkdir. Rus dilində «Kozeleü», «Skorüonera» adlanır. Yem bitkisidir, yarpaqları və kökləri yeyilir. Yoğunlaşmış kökümsovlu bitkidir. Köklərində 1-2%, yarpaqlarında 1-2,5%, gövdəsində isə 1% kauçuk olur. Çiçəkləri və yarpaqları çox dekorativdir. Azərbaycan florasında 19 növü bitir. Kentrantus- Pişikotukimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində
«Kentrantus» adlanır. Respublikamızda az bir müddətdə becərilməsinə baxmayaraq özünə çoxlu pərəstişkar çiçək həvəskarı toplamışdır. Çiçəyinin rənginə, yarpaqlarının dekorativliyinə görə bəzək-bağçılıqda ondan müxtəlif kompozisiyalar yaratmaq mümkündür. Azərbaycan florasında Uzunçiçək kentrantus növü bitir. MNB-nın kollek-siya sahəsində əkilib becərilir. Kəfrəmotu- Kərəvüzkimilər (Çətirçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan çox-illik bitkidir. Bitki latın dilində «Laserpitium» adlanır. Lüğəti mənası laserion-qatranlı maddə, piticein-axmaq, axıb getmək deməkdir. Rus dilində «Qla-dış» adlanır. Azərbaycan florasında Sərttük kəfrəmotu növü becərilir. Kəklikotu- Lamiasiyakimilər (Dodağıçiçəklilər) fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Thymus», rus dilində «Timğən», «Çabreü» adlanır. Efir yağlı bitkidir. Efir yağının tərkib hissəsi əsas etibarilə fenollar, monoterpenlər, ketonlardan ibarətdir. Kəklikotu bitkisi dərman vasitəsi kimi bir çox xəstəliklərin, o cümlədən tənəffüs və həzm sistemi xəstəliklərinin müalicəsində, həmçinin kulinariyada geniş istifadə olunur. Kəklikotunun efir yağı həzm sisteminə müsbət müalicəvi təsir göstərir. Onun rozmarin və ya ətirşahdan alınmış efir yağları ilə qarışığı qarın nahiyyəsinin masajında ağrıkəsici kimi istifadə edilir. Eyni zamanda kəklikotu yorğunluğu aradan qaldırır, aşağı qan təzyiqi və qanazlığı kimi xəstəliklərin müalicəsində mühüm rol oynayır. Kəklikotu bitkisindən bir çox xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunur. Onun antiseptik xüsusiyyətlərindən biri də tənəffüs sistemi infeksiyalarında (soyuqdəymə, qripp, öskürək, bronxit və s.) müalicəvi təsirə malik olmasıdır. Azərbaycan florasında 18 növü vardır. MNB-da bir neçə nö-vü əkilib becərilir. Kəkrə- Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan 40
çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Acroptilon» adlanır. Lüğəti mənası acron-iti-ləşmiş, üst qat, ptilon-qanad deməkdir. Rus dilində «Qorçak» adlanır. Azər-baycan florasında Sürünən kəkrə növü bitir. Kələm- Kələmkimilər (Xaççiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik və ya ikiillik bitkidir. Bitki latın dilində «Brassica» adlanır. Lüğəti mənası braso-qaynatmaq deməkdir. Rus dilində «Kapusta» adlanır. Tərəvəz bitkisidir. Tərkibi 1,27-3,78% azotlu maddələrdən,0,16-0,67% yağdan və 5,25—8,56% karbohidratdan ibarətdir. Kələmin yarpaqlarının tərkibində C vitamini (10-200mq%), A vitamini (38-72 qamm), o cümlədən K, B 1 , B
2 , və D vitaminləri vardır. Azərbaycan florasında 8 növü məlumdur ki, bunlardan üçü mədəni şəraitdə becərilir. MNB-da dekorativ sortları əkilib becərilir. Kələvüç-Lamiasiyakimilər (Dodağıçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Galeobdolon» adlanır. Lüğəti mənası gale-gəlincik, safsar, bdolos-pis iy, üfunət deməkdir. Rus dilində «Zelençuk» ad-lanır. Azərbaycan florasında Sarı kələvüç növü becərilir. Kənaf- Kənafkimilər fəsiləsinə aid birillik bitkidir. Bitki latın dilində «Cannabis», rus dilində «Konoplə» adlanır. Gövdəsində 20%-ə qədər yüksək hiqroskopiklik qabiliyyətinə malik möhkəm texniki lif olan kənaf, əsasən kobud parçaların, hörüklü iplərin və yelkənli gəmilərdə istifadə üçün kəndir hazırlanmasında istifadə edilir. Bu parçalardan kisə, brezent və digər suyadavamlı əşyalar hazırlanır. Azərbaycan florasında 2 növü vardır ki, bunlardan biri mədəni şəraitdə becərilir. Kəndir- Kəndirçiçəklilər fəsiləsinə aid çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Trachomitum» adlanır. Lüğəti mənası trachys-kələ-kötür, miton-tel deməkdir. Rus dilində «Kendırğ» adlanır. Lifli, kauçukverən və dərman bitkisidir. Yarpaqlarında 0,5-2,5%-ə qədər kauçuk olur. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. Kəndirotu- Əməköməcikimilər fəsiləsinə aid birillik bitkidir. Bitki latın dilində «Abutilon» adlanır. Lüğəti mənası a-inkar, bous-körpü özülü, tilos-zəif, davamsız deməkdir. Rus dilində «Kanatnik» adlanır. Lifli bitkidir, kəndirindən yelləncək, balıq toru hazırlanmasında istifadə olunur. Azərbaycan florasında Teofrast kəndirotu növü bitir. Kəpənəkçiçək- Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Aconitum», rus dilində «Boreü», «Akonit» adlanır. Kəpənəkçiçəyi dibçəklərdə, eyvanlarda, yeşiklərdə əkib-becərmək olar. Bəzək-bağçılıqda güllüklər yaratmaq və gül dəstəsi düzəltmək üçün istifadə olunur. Mal-qara üçün zəhərli bitki hesab olunur. Azərbaycan florasında 3 növü bitir. Kərəvüz- Kərəvüzkimilər (Çətirçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik və ikiillik bitkidir. Bitki latın dilində «Apium» adlanır. Lüğəti mənası apis-arı deməkdir. Rus dilində «Selğderey» adlanır. Kərəvüzün kökmeyvələrinin tərkibində 6,7% sulu karbonlar, o cümlədən 5% şəkər, 1,3% zülal, 0,1% efir yağı, 1% sellüloza, 1% kül (kalium, kalsium, fosfor, natrium və s.) elementləri, 7 mq% C vitamini və az miqdarda A, B qrupu vitaminləri və PP vitamini vardır. Yarpaqları müxtəlif salatların hazırlanmasında, meyvə və tərəvəzlərin konservləşdirilməsində, duza, turşuya qoyulmasında istifadə edilir. Kərəvüz həm də qiymətli dərman bitkisidir. Xalq təbabətində kərəvüz yarpaqlarından alınmış preparat sidikqovucu kimi istifadə edilir, şirəsi böyrək daşlarından azad olunmasında, həmçinin qan təzyiqinin aşağı salınmasında və şəkər xəstəliyinin müalicəsində istifadə edilməsinə imkan yaradır. Ətriyyatda geniş istifadə olunur. Azərbaycan florasında Ġyli kərəvüz növü bitir. Kəsəkotu- Kələmkimilər (Xaççiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın dilində «Arabidopsis» adlanır. Lüğəti mənası arabis və apsis-növ deməkdir. Rus dilində «Rezuşka» adlanır. Azərbaycan florasında 3 növü bitir. Kəsikotu- Kərəvüzkimilər (Çətirçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Libanotis», rus dilində «Poreznik» adlanır. Azərbaycan florasında Zaqafqaziya kəsikotu növü bitir. 41
Kətəv- Kətəvkimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Thesium», rus dilində «Leneü» adlanır. Azərbaycan florasında 4 növü becərilir. Kəvər- Soğankimilər fəsiləsinə aiddir. Kəvərin tərkibində kifayət qədər kalium, dəmir, fosfor, kükürd, C, B 1 , B
2 , E, PP vitaminləri və karotin vardır. Efir yağının tərkibində olan kükürd kəvərə spesifik dad verir. Kəvərdən padaqra, revmatizm, sınqa, yaddaş zəifliyi (skleroz) xəstəliklərinin müalicəsində, həmçinin psixi və fiziki yorğunluğa qarşı istifadə olunur. Kəvər həzm orqanlarının fəaliyyətini artırır, sidikqovucu xüsusiyyətə malik olmaqla böyrəklərin işini yaxşılaşdırır, iştahı artırır. Xalq arasında ən çox səbzi qovurma kəvərlə hazırlanır. Xalq təbabətində kəvərin yarpaq və soğanını əzib şirəsini çıxarır və ondan bir çay qaşığı götürüb, bir çay qaşığı balla qarışdırıb üzə çəkdikdə ləkələri aparır və üzün rəngini yaxşılaşdırır. MNB-nın kolleksiya sahəsində kəvərin müxtəlif sortları becərilir. Kirpiotu- Tərəçiçəklilər fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın dilində «Echinopsilon» adlanır. Lüğəti mənası exinos-kirpi, psilon-tük deməkdir. Rus dilində «Gxinopsilon» adlanır. Boyaqçılıqda geniş istifadə olunur. Azərbaycan florasında 2 növü becərilir.
dilində «Coriandrum» adlanır. Lüğəti mənası koris-balaca, anison-cirə deməkdir. Rus dilində «Kişneü», «Koriandr» adlanır. Kişnişin tərkibində orta hesabla 67 mq% C vitamini, 278 mq% A provitamini, toxumlarında isə 2,93%-ə kimi efir yağı, 10% piy və 16%-ə qədər zülal maddəsi vardır. Kişnişin toxumları özünə məxsus kəskin iyə malik olub limon ətrini xatırladır. Kişniş toxumlarından çörək-bulka, qənnadı məmulatları, pendir, likyor (içki) və pivə istehsalında ədviyyat kimi geniş istifadə edilir. Ətriyyat sənayesində də qiymətli xammaldır. Kişniş bitkisinin yarpaqları, zərif zoğu və toxumları bəzi xəstəliklərin müalicəsində geniş istifadə edilir. Kişnişin şirəsi ilə ürək ağrıları və ürək sancmaları müalicə edilir. Azərbaycan florasında Çöl və Dağ
latın dilində «Daucus» adlanır. Lüğəti mənası danein-yandırmaq deməkdir. Rus dilində «Morkovğ» adlanır. Kökmeyvəsinin tərkibində 6-8% şəkər, 1,5% zülal, 1,2% sellüloza, 0,8% kül elementləri, o cümlədən dəmir, kalium, kalsium, manqan, fosfor birləşmələri, B 1 , B
2 , B
6 , PP
vitaminləri vardır. Kök çiy halda çərəz kimi yeyilir, xörəklərə, yəni plova, şorbalara, veneqretə qatılır. Kökün müalicəvi əhəmiyyəti də böyükdür. Belə ki, o gözlərin görmə qabiliyyətini artırır, körpələrin böyüməsini sürətləndirir, işta-hanı artırır, sidikqovucudur, böyrək xəstəlikləri zamanı güclü təsir göstərir. Kökün toxumundan alınan daukarindən təbabətdə ürək xəstəliklərini müalicə etmək üçün geniş istifadə olunur. Azərbaycan florasında 2 növü vardır. Yabanı kök növü təbiətdə bitir, Əkin kökü növü isə mədəni şəraitdə becərilir. Köməci- Əməköməcikimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Malvella», rus dilində «Malğvoçka» adlanır. Azərbaycan flora-sında Jerar köməci növü becərilir. Köpəkdiliotu- Sümürgənkimilər fəsiləsinə aid olan birillik, ikiillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Cynoglossum» adlanır. Lüğəti mənası kyon-köpək, glossa-dil deməkdir. Rus dilində «Çernokorenğ» adlanır. Balverən bitkidir. Dərman köpəkdiliotunun kökünün tərkibində 0,12% zəhərli alkaloid sinoqlossin, qlükozid və alkaloid sinoqlossein, toxumlarında isə 40%-ə qədər yağ vardır. Ot hissəsi efir yağı ilə zəngindir. Azərbaycan florasında 5 növü becərilir.
dilində «Hedysarum» adlanır. Lüğəti mənası hedya, aroma-xoş ətirli deməkdir. Rus dilində «Kopeeçnik» adlanır. Mal-qara tərəfindən yaxşı yeyilir. Dekorativ bitkidir. Azərbaycan florasında 8 növü becərilir. Küknar- Şamkimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Picea» adlanır. Lüğəti mənası pix-qatran deməkdir. Rus dilində «Elğ» adlanır. Oduncağı ağ, yumşaq, yüngül, davamlıdır, bunlardan tikinti və xırda məmulat hazırlamaq üçün material hazırlanır. Qabığından dərinin
42
aşılanmasında, skipidar, terpentin yağı və s. hazırlanmasında istifadə olunur. MNB-da bir neçə növün kolleksiyası vardır. Küllücə- Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın dilində «Filago» adlanır. Lüğəti mənası filum-tel de-məkdir. Rus dilində «Jabnik» adlanır. Azərbaycan florasında 3 növü bitir.
adlanır. Lüğəti mənası küncütün qədim yunan adı ilə bağ-lıdır. Rus dilində «Kunjut» adlanır. Yağlı bitkilərdir. Küncütün toxumunda 53-63% yağ vardır. Küncüt yağı açıq-sarı rəngli, xoş dada malik və iysizdir, qida və qənnadı sənayesində yüksək növlü, keyfiyyətli halvanın hazır- lanmasında istifadə olunur. Azərbaycan florasında mədəni halda ġərq kün-cütü növü becərilir.
bitkisidir. Bitki latın dilində «Bryonia» adlanır. Lüğəti mənası bryein-tez böyüyən deməkdir. Rus dilində «Perestupenğ», «Brioniə» adlanır. Zəhərli olub piyli və yağlı bitkidir. İkievli küstüşamın köklərində alkaloid və qlükozid brionin vardır. Onun giləmeyvələrindən qırmızı boya alınır. Xalq təbabətində qandayandırıcı, ağrıkəsən, öskürəyə qarşı istifadə olunur. Mal-qara tərəfindən yeyilmir. Azərbaycan florasında 2 növü becərilir. Qamış- Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Phragmites», rus dilində «Trostnik» adlanır. Yaşıl hissələri yeməlidir, tər-kibində 16-18% karbohidrat vardır. Qurudulmuş əzilmiş kökümsovundan şi-rin çörək hazırlanır. Yarpaqlarının tərkibində C və A vitamini vardır. Azər-baycan florasında Adi qamıĢ növü becərilir. Qanadçiçək- Qərənfilçiçəklilər fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın dilində «Pteranthus» adlanır. Lüğəti mənası pteros-qanad, antoc-çiçək deməkdir. Rus dilində «Krıloüvetnik» adlanır. Azərbaycan florasında Haçalı qanadçiçək növü becərilir.
ikiillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Cirsium», rus dilində «Bodək» adlanır. Kökümsovunun tərkibində inulin vardır ki, bu da yerarmudu (yeralması) dadını xatırladır və qidada istifadə olunur. Azərbaycan florasında 32 növü becərilir. Qantəpər- Fırçaotukimilər fəsiləsinə aid olan birillik və çoxillik ot bitkisidir. Bitki latın dilində «Cephalaria» adlanır. Lüğəti mənası kephale-baş deməkdir. Rus dilində «Qolovçatka» adlanır. Yaxşı balverən bitkidir. Çiçəklənmiş başcığı xalçaçılıqda yun saplarının alovu-sarı rəngə boyanmasında istifadə olunur. Bitkinin tərkibində araqasin (C 21 H
H 2 O 4 ) və digər alkaloidlər vardır. Xalq təbabətində çiçəyindən hazırlanmış şirə və həlim soyuqdəyməyə qarşı istifadə olunur. Yarpaqlarında 134 mq% C vitamini olur. Toxumlarının tərkibində 7,35% su, 11,60% sellüloza, 22,60% yağ, 16,25% azotlu maddələr, 36,38% azotsuz ekstrakt maddələri və 5,85% kül vardır. Azərbaycan florasında 12 növü becərilir. MNB-nın kolleksiya sahəsində becərilir. Qaraçöhrə- Qaraçöhrəkimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Taxus», rus dilində «Tiss» adlanır. Yarpaqları acı və zəhərli olduğu üçün mal-qara tərəfindən yeyilmir. Tərkibində alkaloid «taksin» (C 27 H 51 NO 10 ) və yarpaqlarında efir yağı vardır ki, bu da qıcıqlandırma xüsusiyyətinə malikdir. Qaraçöhrənin toxumlarının tərkibində 30,38% yağ vardır. Xalq təbabətində yarpaqlarından ürək xəstəliyinə qarşı istifadə olunur. Dekorativdir, yaxşı balverəndir. Azərbaycan florasında 1 növü becərilir. MNB-da kolleksiyası vardır. Qaragilə- Doqquzdonkimilər fəsiləsinə aiddilər. Kol bitkisidir. Meyvə əmələ gətirəndə çox bəzəkli görünür. Qayçılanma vasitəsilə yaşıllaşdırmada müxtəlif formalar vermək mümkündür. Bitki latın dilində «Symphoricarpus», rus dilində «Snejnik», «Snejnoəqodnik» adlanır. Balverən bitkidir. Azər-baycan florasında mədəni əkin şəraitində Salxımvarı qaragilə növü be-cərilir. Qarağac- Qarağackimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Ulmus», rus dilində «Vəz», «İlğm», «Berest», «Karaqaç» adlanır. Azərbaycan rayonlarında küçələrin, bağların və parkların yaşıllaşdırılmasında, bəzi yerlərdə yolların kənarında və meşə zolaqlarının salınmasında istifadə edilir. 300 ilə qədər yaşayır. Balverəndir və dekorativdir. Xalq təbabətində qabığını doğrayıb qaynadır, süzüb buğda unu ilə məlhəm hazırlayır və ondan çiban tipli yaraların müalicəsində
43
istifadə edirlər. Azərbaycan florasında 6 növü vardır ki, bunlardan ikisi mədəni şəraitdə becərilir. MNB-da kolleksiyası vardır. Qarağat- Daşdələnkimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Ribes», rus dilində «Smorodina» adlanır. Qarağat meyvələrində quru maddənin miqdarı 12,8-23,5% təşkil edir. Giləmeyvədə pektin, pentozan, sellüloza, üzvi turşular (2-3%), azotlu maddələr (0,20-1,41%) və az miqdarda A, B 1 və P vitaminləri vardır. Qarağat meyvələri təzə halda yeyilir, onlardan püre, jele, mürəbbə, marmelad, şirə, limonad, konfet, şərab və s. hazırlanır. Qarağat yarpaqları ətirli və turş olduğundan tərəvəzlərin konservləşdirilməsində ədəva kimi istifadə edilir. Qarağatdan sinqa xəstəliyi, mədə pozuntuları zamanı müalicə vasitəsi kimi də istifadə olunur. Azərbaycan florasında 3 növü vardır ki, bunlardan biri mədəni şəraitdə be-cərilir. MNB-da Qırmızı və Qara qarağatın kolleksiyası vardır. Qaraot- Lamiasiyakimilər (Dodağıçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Origanum», rus dilində «Duşiüa» adlanır. Qaraotun yarpaqlarından kvas içkisinin tamını yaxşılaşdırmaq üçün, cavan zoğlarından isə ətrinə görə xiyar və pomidorun duza qoyulması zamanı istifadə edilir. Onun tərkibində 2-7% ətirli timol yağı, 258 mq%-ə qədər C vitamini, toxumlarında isə 29,15% yağ vardır. Yerli əhali yun ipləri qara və tünd-qırmızı rəngə boyamaq üçün qaraotdan istifadə edirlər. Xalq arasında baş, diş ağrıları zamanı, habelə zökəmə qarşı adi qaraot dəmlənməsi kimi içilir. Bundan əlavə onu boymadərənin qurumuş çiçəkləri ilə birlikdə (toz halında) müxtəlif dəri xəstəliklərinin müalicəsində istifadə edirlər. Azərbaycan florasında Adi qaraot növü becərilir. Qaratikan- Murdarçakimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Paliurus», rus dilində «Derji-derevo» adlanır. Xalq təbabətində yarpaq və qabığı sidikqovucu dərman kimi, eyni zamanda qotur, dəmrov xəstəliyinə qarşı da istifadə edilir. Qaratikanın budaqları yandıqda qaraya çalan yağlı külü çıxır. O yağı pambığa hopdurub qotur, göbələk və dəmrova sürtdükdə müalicə edir. Meyvə və qabığının tərkibində aşı maddəsi vardır. Azərbaycan florasında 1 növü becərilir. MNB-da kolleksiyası vardır. Qarğaayağı- Kələmkimilər (Xaççiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik və ikiillik bitkidir. Bitki latın dilində «Coronopus» adlanır. Lüğəti mənası korone-qarğa, ipus-ayaq deməkdir. Rus dilində «Voronğə lapa» adlanır. Cavan (tər) yarpaqları qidada vəzəri kimi, kökləri isə qaynadılmış halda istifadə olunur. Azərbaycan florasında Sürtük qarğaayağı növü becərilir. Qarğa gözü- Trillialar fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Paris» adlanır. Lüğəti mənası par-tən, bərabər, eyni deməkdir. Rus dilində «Voroniy qlaz» adlanır. Xalq təbabətində yarpaqlarından sarı və yaşıl boya alınır. Zəhərli bitki olub, tərkibində saponin, parstifin vardır. Azərbaycan florasında Natamam qarğagözü növü becərilir. Qarğa soğanı- Süsənkimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Gladiolus» adlanır. Lüğəti mənası gladius-qılınc deməkdir. Rus dilində «Şpajnik» adlanır. Qarğasoğanının kərpicvarı və adi növlərinin soğanaqlı yumruları qaynadılmış halda yeyilir. Xalq təbabətində soğanaqlı yumrularından qızılçaya qarşı yarasağaldan, diş və böyrək daşı xəstəliklərinin müalicəsində geniş istifadə olunur. Azərbaycan florasında 6 növü becərilir. MNB- da 5 növün kolleksiyası vardır.
«Kukuruza», «Mais» adlanır. Qidada qızardılmış və qay-nadılmış halda, saçaqları böyrək xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunur. Qarğıdalı unundan qoğal, kökə hazırlanır. Azərbaycan florasında bostan bit-kisi kimi müxtəlif çeşidləri becərilir. Qarğu- Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Arundo», rus dilində «Arundo» və ya «Trostnik» adlanır. Kökümsovunun tərkibində alkaloid vardır. Xalq təbabətində tərlədici və sidikqovucu dərman kimi istifadə olunur. Dekorativ bitkidir. Gövdəsindən çəpərlər hazırlanır, yaşayış komaların (cobustan) üzərini örtür və müxtəlif musiqi alətləri hazırlanır. İri buynuzlu mal-qara tərəfindən yaxşı yeyilir. Azərbaycan flo-rasında Qamışvarı qarğı növü becərilir. MNB-da Alabəzək qarğu növünün kolleksiyası vardır. 44
Qarpız- Boranıkimilər (Qabaqkimilər) fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın dilində «Citrullus», rus dilində «Arbuz» adlanır. Qarpız meyvələri çox şəkərli, sərinləşdirici olub, aclığı və susuzluğu aradan qaldırır. Qarpızda 8-12%, bir meyvəsində isə 1-1,5 kq təmiz şəkər olur. Bu şəkərin yarısı saxaroza, yarısı qlükoza və fruktozadan ibarətdir. Ona görə qarpız meyvələri insanı şəkər xəstəliyindən mühafizə edir. Qarpızda B 1, B
, PP, C vitaminləri, kalium, manqan, kalsium, dəmir və s. minerallar vardır. Bu duzlar qanın hemoqlobinini artırır, tənəffüsü asanlaşdırır. Qarpızdan şərab, mürəbbə, sukat, nardək hazırlanır. Xırda meyvələri duza qoyulur, toxu-mundan 40%-dək yağ almaq olur. Azərbaycan florasında: Adi və Yemlik (mal-qara üçün) qarpız mədəni şəraitdə geniş əkilib becərilir.
dilində «Xvoh» adlanır. Xalq təbabətində sidikqovucu dərman kimi istifadə olunur. Bataqlıq qatırquyruğunun tərkibində alkaloid qrupundan olan ekvizetin olduğuna görə zəhərli hesab olunur və mal-qara tərəfindən yeyilmir. Azərbaycan florasında 6 növü vardır. MNB-da kolleksiya sahəsində vardır.
Bitki latın dilində «Crambe» adlanır. Lüğəti mənası krambe-kələm deməkdir. Rus dilində «Katran» adlanır. Yarpaqları və cavan zoğları qidada bişməmiş halda istifadə olunur, ətrinə görə gül kələmini xatırladır. Azərbaycan florasında 6 növü yayılmışdır. Qayaotu- Dovşankələmikimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Sempervivum» adlanır. Lüğəti mənası simper-həmişə, vivum-diri deməkdir. Rus dilində «Molodilo», «Jivuçka» adlanır. Dekorativ bitkidir. Yarpağından alınmış şirə üzə al-qırmızı rəng və təravətlik verir. Cavan (tər) yarpaqları qidada kahı (salat) kimi istifadə olunur. Balverən bitkidir. Azərbaycan florasında 3 növü vardır ki, bunlardan 2 növü MNB-da becərilir. Qaymaqçiçək- Qaymaqçiçəkkimilər fəsiləsinə aid olan birillik, ikiillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Ranunculus» adlanır. Lüğəti mənası rana-qurbağa deməkdir. Rus dilində «Lötik» adlanır. Zəhərli bitkidir. Azərbaycan florasında 33 növü yayılmışdır.
adlanır. Lüğəti mənası potens-qüvvətli, qüdrətli, əzəmətli deməkdir. Rus dilində «Lamçatka» adlanır. Dekorativ bitkidir. Yarpaqlarının tərkibində C vitamini, köklərində isə ətirli efir yağı vardır. Xalq təbabətində qan damarlarının daraldılmasına istifadə olunur. Nektarlıdır. Bitkinin bütün hissələrində aşı maddələri vardır. Azərbaycan florasında 31 növü bitir.
dilində «Falcaria», rus dilində «Rezak» adlanır. Cavan zoğları çiy halda yeyilir. Eyni zamanda duza qoyulur. Tərkibində efir yağı vardır. Azərbaycan florasında 1 növü vardır.
deməkdir, rus dilində «Qusinıy luk» adlanır. Mal-qara üçün yaxşı yem bitkisi hesab olunur. İlk yazda çiçəklərin az olduğu vaxt yaşıllaşdırma üçün çox əlverişlidir. Azərbaycan florasında 18 növü bitir. Qəlbotu- Lamiasiyakimilər (Dodağaçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik və ikiillik bitkidir. Bitki latın dilində «Acinos» adlanır. Lüğəti mənası akinos-toxum deməkdir. Rus dilində «Duşevka» adlanır. Efir yağlı dərman bitkisidir. Yarpaqlarında 230 mq% C vitamini vardır. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. Qərənfil- Qərənfilçiçəklilər fəsiləsinə aid olan birillik, ikiillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Dianthus», rus dilində «Qvozdika» adlanır. Gözəl çiçəklərinə görə gül dəstəsi düzəltmək, çiçəkliklər salmaq üçün geniş istifadə olunur. Fiziki və əqli çatışmamazlıqlarda, qəbzlikdə, ciyər xəstəliklərində (vərəmdə), qadın xəstəliklərində, qoturluqda, mədə yaralarında, iltihablı yaralarda, revmatizm, artrit, diş ağrılarında istifadə olunur. Eyni zamanda qıcolmaya qarşı və dəridə yaranan iltihabın aradan götürülməsində təsirli dərman vasitəsidir. Azərbaycan florasında 26 növü vardır ki, bunlardan 3 növü və 10 çeşidi (sortu) MNB-da becərilir.
45
Qıfotu- Kəndirçiçəklilər fəsiləsinə aid olan çoxillik ot bitkisidir. Bitki latın dilində «Vinca» adlanır. Lüğəti mənası vincere-qalib gəlmək deməkdir. Rus dilində «Barvinok» adlanır. Dekorativ bitkidir. Xalq təbabətində yarpaqlarından qızdırmaya qarşı və qankəsən dərman kimi istifadə olunur. Qıfotu həlim halında diş ağrıları zamanı və ağız yaxalamaq üçün istifadə olunur. Yarpaqlarında 26 mq% C vitamini vardır. Bitkinin qarışığından hazırlanan raunatin və rezelpin həbləri qan təzyiqini normallaşdırır. MNB-da 2 növü becərilir. Qıfsəbət- Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Serratula», rus dilində «Serpuxa» adlanır. Çiçəklərinin forması qıfvarı səbətə oxşadığından belə adlanır. Çox dekorativ bitkidir. Azərbaycan florasında 7 növü bitir.
dilində «Jeruxa» adlanır. Tər yarpaqları qi-dada vəzəri kimi istifadə olunur. Toxumlarında xardal yağı və qlükozid si-nergin vardır. Mal-qara tərəfindən yeyilmir. Qıjının şirəsi yod, dəmir, fosfor və s. İlə zəngindir. Qıjı dərman bitkisi kimi maddələr mübadiləsinin yaxşı-laşmasında və avitaminozda istifadə olunur. Azərbaycan florasında Dərman qıjısı növü yayılmışdır.
lilər) fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Hieracium» adlanır. Lü-ğəti mənası hierax-şahin, qızılquş, tərlan deməkdir. Rus dilində «Əstrebinka» adlanır. Yun və iplərin boyanmasında, həmçinin dekorativ bit-ki kimi çiçək kompozisiyalarının bəzədilməsində geniş istifadə olunur. Azər-baycan florasında 70 növü vardır.
latın dilində «Polygonum», rus dilində «Qreçişnik», «Qoreü» adlanır. Azər-baycanın əksər rayonlarında qırxbuğumdan çiy və bişirilmiş halda qida kimi geniş istifadə olunur. Ondan dovğa, buğlama, aş, kətə və s. hazırlanır. Qırxbuğum həm də qiymətli dərman bitkisidir. Əsasən sidikqovucu dərman kimi də istifadə olunur. Tər yarpaqlarında 216 mq% C vitamini vardır. Xalq arasında qırxbuğum otundan hazırlanmış xörəklər mədə-bağırsaq xəstəlik-lərinin müalicəsində istifadə edilir. Onun yarpaqları çıxıq və sınıqlarda, çiban tipli yaralarda təpitmə kimi əvəzolunmazdır. Qırtıc- Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Colpodium» adlanır. Lüğəti mənası kolpodek-dirsək deməkdir. Rus dilində «Kolğpodium» adlanır. Çəmən (qazon) bitkisi kimi əhəmiyyətlidir. Azərbaycan florasında 4 növü yayılmışdır.
birillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Bellis» adlanır. Lüğəti mənası bellis-gözəl deməkdir. Rus dilində «Marqaritka» adlanır. Qızçiçəyinin müxtəlif rəngli çiçəklərindən istifadə etməklə ayrı-ayrı çiçək kompozisiyaları yaratmaq mümkündür. Xüsusi düzəldilmiş iri güldanlarda əkib eyvanları, şüşəbəndləri, sərgi zallarını bəzəmək, bayram tədbirlərində istifadə etmək olar. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. MNB-da 2 növü və bir neçə çeşidi (sortu) becərilir.
«Olğxa» adlanır. Qabığı parçanın müxtəlif rənglərə boyanmasında istifadə olunur. Yarpaqlarında 205,1 mq% C vitamini vardır. Qozasından alınan cövhər kolit (yoğun bağırsağın iltihabı) və dizenteriyanın müalicəsində istifadə olunur. Azərbaycan florasında 3 növü vardır. MNB-nın kolleksiya sahəsində becərilir. Azərbaycanın «Qırmızı Kitab»ına daxil edilmişdir.
bitkidir. Bitki latın dilində «Centaurium» adlanır. Lüğəti mənası kentaurion-qırmızıçiçək bitkinin adı ilə bağlıdır. Rus dilində «Zolototısəçnik» adlanır. Çox dekorativ bitki olub bəzək-bağçılıqda və gülçülükdə müxtəlif çiçək kompozisiyalarında geniş istifadə olunur. Azərbaycan florasında 5 növü bitir. MNB-da kolleksiya sahəsində əkilib becərilir.
46
çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Ancathia» adlanır. Lüğəti mənası ankos-ti-kanlı, ilişən deməkdir. Rus dilində «Ankaüiə» adlanır. Azərbaycan flora-sında Odvarı qızılləçək növü yayılmışdır.
adlanır. Lüğəti mənası xrizos-qızıl, poqon isə saqqal deməkdir. Rus dilində «Zolotoborodnik» adlanır. Vegetativ orqanlarında efir yağı vardır. Azərbaycan florasında Ssikada qızılsaqqal növü vardır.
Qızılsarmaşıq- Qızılsarmaşıqkimilər fəsiləsinə aid olan birillik, ikiillik bitkidir. Bitki latın dilində «Cuscuta», rus dilində «Povilika» adlanır. Kənd təsərrüfatı bitkiləri üçün zəhərli sarmaşıqdır. Qızılsarmaşığın, o cümlədən birsütuncuqlu qızılsarmaşığın gövdəsində 34,3 mq% C vitamini vardır. Azərbaycan florasında 8 növü yayılmışdır. Qızıl səbət-Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Solidago» adlanır. Lüğəti mənası solidare-möhkəmləndirmək deməkdir. Rus dilində «Zolotarnik» adlanır. Vitaminli bitkidir, tərkibində A və C vitaminləri vardır. Balverəndir. Balı qızılı-sarı rəng-də olub, xoş dada malikdir. Gövdəsinin qabığından, yarpaq və çiçəklərindən boyaqçılıqda müxtəlif rənglərin alınmasında istifadə olunur. Azərbaycan florasında 2 növü bitir.
Lüğəti mənası partenos-toxunulmamış, cissos-sar-maşıq deməkdir. Rus dilində «Deviçiy vinoqrad» adlanır. Tez böyüyən kol-şəkilli sarmaşan bitkidir. Şaquli yaşıllaşmada geniş istifadə olunur. Azər-baycan florasında BeĢyarpaq qızüzümü növü bitir. MNB-da kolleksiyası vardır. Qonaqotu- Qonaqotukimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Passiflora», rus dilində «Strastoüvet», «Passiflora» adlanır. Çox dekorativ sarmaşan bitkidir. Bəzən ona Şahin ulduzu və ya tacı deyirlər. Toxumları və qələmləri ilə çoxalır. Azərbaycan florasında Atlı qonaqotu növü yayılmışdır. MNB-nın kolleksiya sahəsində becərilir. Qoturotu- Fırçaotukimilər fəsiləsinə aid olan ikiillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Knautia», rus dilində «Korostavnik» adlanır. Azərbaycan florasında 2 növü vardır. Qovotu- Sümürgənkimilər fəsiləsinə aid olan birillik, ikiillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Cerinthe» adlanır. Lüğəti mənası kerinthos-arı yemi və ya arı mumu (vərəmum) deməkdir. Rus dilində «Voskovnik» adlanır. Azərbaycan florasında Kiçik qovotu növü yayılmışdır. Qovuqca- Qovuqcakimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Utricularia» adlanır. Lüğəti mənası utriculus-qovuqcuq, qabarcıq deməkdir. Rus dilində «Puzırçatka» adlanır. Azərbaycan florasında Adi qovuqca növü bitir.
Bitki latın dilində «Lysimachia», rus dilində «Verbeynik» adlanır. Yarpaq və çiçəkləri xalq təbabətində qanaxmaya qarşı və tezsağaldıcı dərman kimi istifadə olunur. Gövdəsindən müxtəlif rənglərdə: sarı, yaşıl, qara, qəhvəyi və s. boya alınır. Kökümsovunun tərkibində saponin vardır. Azərbaycan florasında 3 növü bitir.
latın dilində «Silene», rus dilində «Smolevka» adlanır. İlk yazda qoyunqulağının yerüstü hissəsi sürətlə inkişaf edir. Ondan başqa göyərtilərlə birlikdə kətə, sıxma, buğlama bişirilir. Kökləri saponin maddəsi ilə zəngindir. Xalq arasında qurudulmuş yarpaqlarının dəmləmələrindən diş ağrılarında istifadə edilir. Bəzək bitkisi kimi çiçək kompozisiyalar yaratmaq üçün istifadəyə yararlıdır. Qoyunqulağı toxumları ilə çoxalır. Azərbaycan florasında 49 növü yayılmışdır. Qoz- Qozçiçəklilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Juglans», rus dilində «Orex» adlanır. Dünya miqyasında geniş yayılmış, meyvələrinin yüksək qidalılıq xüsusiyyətinə və oduncağının mebel sənayesində böyük əhəmiyyətinə görə çox qədimdən insanlar tərəfindən qiymətləndirilmiş və geniş sahələrdə becərilmişdir. Qozun ləpəsində 30-75% yağ, 8,0-21% zülal, 16% sulu karbonlar, 0,3 mq% B 1 , 30-50 mq% C və həmçinin az miqdarda A 1 ,
B 2 , E və P vitaminləri vardır. Ləpədən yüksək keyfiyyətli yağ alınır. Yetişməmiş kal, xırda meyvələrindən 47
mürəbbə hazırlanır. Qoz yarpaqları qüvvətli qovucu xüsusiyyətə malikdir. Yetişməmiş meyvələrin qərzəyindən C vitamini və vitaminli sirop istehsal edilir. Xalq təbabətində qərzəkdən alınmış şirə müxtəlif yaraların müalicəsində, həmçinin ekzema və digər dəri xəstəlikləri, dəri vərəmi zamanı məlhəm (maz) kimi işlənir. Azərbaycan florasında 2 növü yayılmışdır. MNB-nın kolleksiya sahəsində əkilib becərilir.
çiy və duza qoyulmuş halda işlədirlər. Bir çox regionlarda kök yumrularını kartof kimi buğda, küldə və yaxud təndirdə bişirib yeyirlər. Kök yumrularının tərkibində nişasta və C vitamini vardır. Dekorativ bitki kimi bağ və bağçaların bəzədilməsində geniş istifadə etmək olar. Azərbaycan florasında Qızıllı qozqurab növü bitir. MNB-da kolleksiya sahəsində vardır. Nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki olduğuna görə Azərbaycanın «Qırmızı Kitab»ına düşməsi məsləhət görülür.
adlanır. Lüğəti mənası populus-xalq deməkdir. Rus dilndə «Topolğ» adlanır. Oduncağı ağdır, yumşaqdır. Oduncağında 50%-ə qədər sellüloza vardır. Sellüloza istehsalında istifadə olunur. Qabığında aşı mad-dəsi (3-5%), qlükozid salisin və populin vardır ki, bu da dəri aşılanmasında dərman kimi istifadə olunur. Sürətlə boy atmaqla tez böyüyür. Ona görə də ondan tarlaqoruyucu kimi istifadə edilir. Azərbaycan florasında 11 növü var-dır ki, bunlardan 5-i mədəni şəraitdə becərilir. MNB-da 5 növünün kollek-siyası vardır.
adlanır. Azərbaycan florasında Fələstin qumotu növü yayılmışdır. Qurbağaotu- Qurbağaotuçiçəkkimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Sparganium» adlanır. Lüğəti mənası sparqanon-lent, bağlama deməkdir. Rus dilində «Ejeqolovnik» adlanır. Azərbaycan florasında 4 növü vardır.
«Lğvinıy zev» adlanır. Çiçəklərinin forması qurdun (şirin) ağzına oxşadığına görə qurdağzı (şirağzı) adlanırlar. Çiçək kompozisiyası yaratmaq üçün geniş istifadə olunur. Azərbaycan florasında Ġri qurdağzı (ġirağzı) növü mədəni şəraitdə becərilir. MNB-da kolleksiyada becərilir. Quruca- Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Gnaphalium» adlanır. Lüğəti mə-nası gnaphalon- keçə, yun deməkdir. Rus dilində «Suşeniüa» adlanır. Azər-baycan florasında 5 növü bitir.
«Rəbina» adlanır. Quşarmudu qiymətli meyvə bitkisidir. Meyvəsindən mürəbbə, marmelad, jele, povidlo və s. hazırlanır. Dekorativ və balverən bitkidir. Azərbaycan florasında 11 növü vardır. MNB-nın kollek-siya sahəsində becərilir. Quşdarısı- Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsinə aid olan birillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Milium», rus dilində «Prosənik», «Bor» adlanır. Yem bitkisidir, mal-qara və quşlar tərəfindən həvəslə yeyilir. Yarpaqlarında 146,1 mq%, süpürgəsində isə 66,5 mq% C vitamini vardır. Azərbaycan florasında 3 növü bitir. Quşəppəyi (Çoban çantası)- Kələmkimilər (Xaççiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın dilində «Capsella» adlanır. Lüğəti mənası capsella-kisəcik deməkdir. Rus dilində «Pastuşğə sumka» adlanır. Qidalı tərəvəz bitkisidir. Xalq arasında qida kimi geniş istifadə olunur. Ondan buğlama, sıyıq hazırlanır və başqa göylərə qatmaqla kətə bişirilir. Quşəppəyi yarpağında 198 mq% C vitamini vardır. Xalq təbabətində qan-axmanın qarşısını almaq üçün istifadə olunur. Azərbaycan florasında Adi quĢəppəyi növü yayılmışdır. Quşqonmaz- Gülçiçəklilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Filipendula» adlanır. Lüğəti mənası filum-tel, sap, pendere-asılmaq deməkdir. Rus dilində 48
«Labaznik» adlanır. Yarpaqlarında 250 mq% C vitamini və 104 qamma A vitamini vardır. Qarağacyarpaq quşqonmazın cavan budaqları qidada kahı kimi istifadə olunur. Çiçəklərindən çay hazırlanır. Yaxşı balverən bitkidir. Kökləri aşı maddəsi ilə zəngindir və aşılanmada istifadə oluna bilər. Azərbaycan florasında 2 növü vardır. MNB-da kolleksiyada becərilir. Quzuqulağı (Əvəlik, turşəng)- Qırxbuğumkimilər fəsiləsinə aid olan birillik, ikiillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Rumex», rus dilində «Havelğ» adlanır. Qurudulmuş əvəlikdən qış vaxtı hazırlanan əvəlikli aş, əvəlikli umac, əvəlikli qındı, əvəlikli sıyıq və s. xörəklər dadlı qida olmaqla yanaşı, müalicəvi əhəmiyyətə malikdir. Əvəlikli aş və yaxud əvəlikli sıyıq mədə-bağırsaq xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunur. Əvəlikli umac soyuqdəyməyə, zökəmə və sinə tutulmasına çox kömək edir. Yarpaqlarında C vitamini vardır. Kökləri aşı maddəsi ilə zəngindir. Azərbaycan florasında 17 növü bitir. MNB-da kolleksiyada becərilir.
«Xrozofora» adlanır. Meyvə və yarpaqlarından alınmış şirə müxtəlif materialların göy rəngə boyanmasında paltarları yuyarkən lil (sinğka) əvəzinə istifadə olunur. Azərbaycan florasında
Yüklə 2,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|