Ot so‘z turkumini o‘qitish. N. Abdurahmonova

O‘qituvchi: - Agar qalbimizda, yuragimizda ilm-ma’rifat joy egallasa, bilimni 
puxta o’rgansak, buyuk ajdodlarimiz ruhi ham jo bo’lar ekan. Qani, bilimlarimizni 
sinab ko’raylik-chi… 
2- mehmonimiz qaysi jonivor ekan? 
Bolalar: - Quyoncha-u o’rmonda va uylarda yashaydi. Chaqqon, hurkak, 
quloqlari uzun bo’ladi. Sabzini juda yaxshi ko’radi. 
O’qituvchi: - Quyonchamiz”Sabzicha”larga savol tozib, savatchasiga solib 
kelibdi. Topshiriqlarni bajarib,”Sabzicha”lar to’playlik. 

---

1-
Sabzi:”Bu nima?”o’yinini o’ynang. 
Har bir guruhga “sabzi”lar tarqatiladi(O’tilgan mavzular mustahkamlanadi). 
2-
Sabzi: Narsa va shaxsning harakatini bildiradi, “Nima qildi?”, “Nima qilyapti?”, 
“Nima qilmoqchi?” kabi so’roqlarga javob: Bu nima? 
3-
Sabzi: Narsa va shaxsning son-sanog’ini bildiradi, qancha? Nechta? Nechanchi? 
Kabi so’roqlarga javob beradi. Bu nima? 
4-
Sabzi:Narsa va shaxsning belgisini bildiradi,Qanday? Qanaqa? So’roqlariga javob 
beradi.Bu nima? 
5-
Sabzi: Narsa va shaxsning nomini bildiradi. Kim? Nima? So’roqlariga javob 
beradi. Bu nima? 
Guruhlar savollarga navbat bilan javob beradi. 
1.
Bu – fe’l so’z turkumi; 
2.
Bu – son so’z turkumi; 
3.
Bu – sifat so’ turkumi; 
4.
Bu – ot so’z turkumi. 
Har bir guruh o’zlari topgan so’z turkumlariga oid so’zlardan bir nechtasini 
qog’ozga yozadilar. Klaster usuli. 
Masalan: “Tovushlar” guruhi 
O’qidi 
ishladi
Yozayapti fe’l o’ynadi
Bormoqchi dam olmoqchi 
2.”Bo’g’in” guruh 
Besh
o’n 
Yeti son to’qizinchi
Uch 
o’n bir
3.”Alifbo” guruhi 
Opppq 
shirin 
Yoqimli sifat mayin 
Katta kichik 
3.”Nutq” guruh 

---

O’qituvchi 
shirin 
Shifokor ot mayin 
Gilam kichik 
“Bu nima?, Bu nima?’ o’yini yakulanib, guruhlar “sabzicha”lar bilan 
rag’batlantiriladi. 
O’qituvchi; - Bolalar tipratikan va quyonchaning topshriqlarini bajardik. 
Mehmonimiz hursand bo’lishdi. Keling, 3- mehmonimiz 
“ayiqpolvon”ningtopshiriqlarini bajarishga kirishaylik. Ayiqpolvon nimani yaxshi 
ko’radi? 
-
Asalni 
-
Asalni yana qanday jonzotlar yaxshi ko’radi? Asal 
qanday toplanadi? 
-
Asalarilar, chunki o’zlari mehnat qilib to’playdilar.
Ayiqpolvonning asalidan “aricha”lar “uchib chiqib” bizga topshiriq bermoqda. 
1-
Asalari har bir guruhda o’qituvchi istagan narsani olib, 
so’rashi lozimligini aytadi. (O’qituvchi guruhlar bir donadan ruchka, qalam, 
chizg’ich va kitob oladi va narsalarniko’rsatib,”Bu nima?” deb so’raydi.) 
-
Ruchka – chizg’ich 
-
Qalam – kitob 
O’qtuvchi: - Keling, bolalar bu narsalarning egasini aniqlaylik-chi. Bu narsalarning 
egasi kim? (Har bir guruhdan bolalar javob beradilar.) 
-
Bu mening ruchkam 
-
Mening qalamim 
-
Mening chizg’ichim
-
Mening kitobim 
O’qituvchi: Narsalarning kimga tgishli ekanini bilib oldik. Narsalarning 
egasini topishga qanday erishdik? 
-
So’zlarga qo’shimcha qo’shish orqali. 
-
Qanday qo’shimchalar qo’shish orqali? 

---

Bolalar har xil javob beradilar. Ushbu muammo orqali bolalar yangi mavzuga 
tayyorgarlik ko’radilar va mavzu e’lon qlilnadi. 
-Aziz bolajonlar! Bugun biz siz bilan “otlarning egalik qo’shimchalar bilan 
qo’lanishi” degan mavzuda suhbatlashamiz. 
(Ko’rgazmali qurol ko’rsatiladi) 
-
Bolalar o’tgan darsimizda narsa va shaxsning nomini 
bildirgan so’zlar ot deyilishini, uning qanday so’roqlarga javob bo’lishini bilib 
oldik. Endi esa kundalik hayotimizda qo’laniladigan so’zlarimizda otlarning egalik 
qo’shimchalari bilan ifodalanishini o’rganamiz. 
“Aqliy hujum”: - Eslang, so’zlar qanday qo’shimchalardan tashkil topgan b’ladi? 
-
So’z yasovchi qo’shmchalar, so’z o’zgartiruvchi 
qo’shimchalar va egalik qo’shimchalardan. 
2 – asalari: - plakatga qarang ovoz chiqarib o’qing! (O’qitivchi yangi mavzu 
boyicha tushuncha beradi). 
-
M, - mi, - ng, - ing, - si, - I, - miz, - imiz, - ngiz, - ingiz, - 
lar egalik qo’shimchalaridir. Egalik qo’shimchalari shaxs va narsa-buyumlarning 
qaysi shaxsga qarashliligini bildiradi.
3 - asalari: - 156-mashiqnibajaring. 
Bolalar mashq shartini o’qib, topshiriqni bajardilar. 
-
Kitobim - kitob o’zak, - imiz egalik qo’shimchasi, 
ko’plikda. 
Shu tariqa guruhlar har bir so’zni o’qib, o’zagini aniqlaydilar. 
4 - asalari: - So’zlarni yozing, o’zak va qo’shimchalarni belgilang. 
Namuma: Kitobim. 
5 - asalari: - Kitobim so’zidagi – im qo’shimchasi qaysi shaxsga 
tegishligigni bildiryapti? –ing, - I qo’shimchalari-chi? 
Guruhlar javob berib, rag’bat uchun “aricha”lar oladilar. 
6 - asalari; Ko’rgazmaga qarang. (O’qituvchi tushuntiradi) 
Tilda 3 ta shaxs bor. 
I.
Shaxs – so’zlovchi 

---

II.
Shaxs – tinglovchi 
III.
Shaxs – o’zga 
Birlik Ko’plik 
I.
Shaxs -m, -im, - imiz 
II.
Shaxs -ng, -ing, - ngiz, -ingiz 
III.
Shaxs -si, -(lar)i 
“Test yong’oqchasi” 
Aqling so’zidagi egalik qo’shimchasi nechanchi shaxsga qarashli? 
a)
1 shaxs 
b)
2 shaxs 
c)
3 shaxs 
Shu kabi test savvollari boshqa guruhlarga ham berladi. 
3-yong’oq: - “Uyga vazifa” deb yozilgan plakatdagi konvertni qarang. 
Konvertdan topshriq chiqadi. 
a)
Uyda 161- mashqni bajaring. 
b)
Mashq shartiga ko’ra bajarilgach, mashqdagi gaplar mazmuniga mos bitta 
ixtiyoriy rasm chizib keeling. 
O’qituvchi: - Mana, mehmonlar bergan topshriqlarni juda yaxshi 
bajardingiz. O’ylaymanki, darsimigz tashrif buyurgan barcha mehmonlar – 
tipratikon, quyoncha, ayiqpolvon, olmaxon hammangizga xursand bo’ldi. Demak, 
“mehmon – mehmon” darsimizda mehmonlarni xursand etib, o’z oldiga qanday 
maqsad qo’ymasin, birga o’qish, o’mganish orqali erishadi. 
Dars yakunida har bir o’quvchi olgan rag’batlari bo’yicha baholanadi. 
“Kichik hakamlar” va “Sinfning g’olib guruhi” e’lon qilinadi. G’olib guruhi 
boshqa Guruhlar qarsaklar bilan olqishlaydilar. Dars yakunlanadi. 

---

Xulosa 
U'zbekiston Respublikasining «Ta'lim tu'g'risida»gi hamda «Kadrlar 
tayyorlash milliy dasturi tu'g'risida»gi Qonunlarida shuningdek, Prezidentimizning 
«Ta'lim – tarbiya va kadrlar tayyorlash tizimini tubdan isloh qilish, barkamol 
avlodni voyaga yetkazish tu'g'risida» gi bir qator farmonlarida ta'lim tizimida 
u'quvchilarni erkin fikrlay olishga u'rgatish vazifalari qu'yiladi. 
Bir qator farmonlar, shuningdek "Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi" 
talablarini bajarish maqsadida, zamon talablariga javob beradigan kadrlar 
tayyorlash uchun avvaldom bor ta'lim mazmuni va ta'lim berish usulini u'zgartirish, 
yangiliklar kiritish davr taqaozasidir.
О
‘quvchilar bilimining mavjud holatini kuzatish va qiyoslash shunday 
xulosaga olib keldiki, ona tilini u'qitishning mazmunan va mohiyatan u'zgartirish,
boshlang'ich sinfda u'quvchiga nimani u'qitish? Va qanday o‘qitish lozim? Degan 
har bir savorlga tajribali va izlanuvchan o'qituvchilar javob topib borsalargina dars 
samaradorligi ta'minlangan hamda ko'zlangan maqsadga erishilgan bu'lardi. 
Ona tilidan ta'lim berishda o'qituvchi va o'quvchilar orasidagi
munosabatlar tu'g'ri yu'lga qu'yilsa, ya'ni u'quvchi ta'lim jarayonining faol 
ishlovchisiga aylantirilsa, u'qituvchi esa bu jarayonning boshqaruvchisiga 
ayldantirib borilsa ona tili ta'lmining samaradorligini ta'minlangan bu'lardi.
Ona tili ta'limi umumiy ta'limning ajralmas bir tarkibiy kismi sifatida 
ukuvchilarda ijodiylik, mustakil fikrlash, fikr maxsulini nutk sharoitiga mos 
ravishda ogzaki va yozma shakllarda tugri ravon ifodalash kunikma va 
malakalarini shakllantirish xamda rivojlantirishni uz oldiga maksad kilib ku'yadi. 
Ana shu talab va extiyojlar bajarish uchun ona tili ta'limini yangi pedagogik 
texnologiya asosida tashkil etilsa, ya'ni ona tili ta'limi maqsadiga muvofiq 
keladigan mazmun va usuli ishlab chiqilsa va amaliyotga tadbiq etilsa ta'lim sifati 
oshishiga ijobiy ta'sir ku'rsatishi ayni haqiqatdir. 
So’z turkumlarini o’rganishdagi asosiy vazifa o’quvchilarning
og’zaki va 
yozma nutqini o’stirish, lug’atini yangi ot, sifat, son, fe’llar bilan boyitish, 
o’quvchilar shu vaqtgacha foydalanib kelayotgan
so’zlarning ma’nosini aniq 

---

tushunishiga erishish, bog’lanishli nutqda u yoki bu so’zdan o’rinli foydalanish 
malakasini o’stirish hisoblanadi. Bu vazifalarni muvaffaqiyatli hal qilish uchun 
so’z turkumlarini o’rganish jarayonida sinonim, antonimlar (terminlar berilmaydi) 
ustida muntazam ish olib boriladi, o’quvchilar ko’p ma’noli so’zlar, ularning o’z 
va 
ko’chma 
ma’noda 
ishlatilishi 
bilan 
tanishtiriladi. 
Bunda 
ta’limni 
o’quvchilarnipg shaxsiy tajribalari, bevosita ko’rganlari, radiodan eshitganlari, 
kitobdan bilib olganlari bilan bog’lash muhim ahamiyatga ega. 
Shunday qilib, boshlang’ich sinflarda ot yaxlit holda o’rganiladi va uni 
o’rganish o’quvchilar shu so’z turkumining belgilarini, vazifasini o’zlashtirishiga, 
shuningdek, ularda kelishik qo’shimchalarini to’g’ri yozish ko’nikmasini
shakllantirishga qaratiladi. 

---