Ot so‘z turkumini o‘qitish. N. Abdurahmonova

2.
 
Otni o‘rganishda izchillik 
Otni o’rganishga tayyorlov bosqichi savod o’rgatish davriga to‘g‘ri keladi. 
Bu bosqichda o‘quvchilar shaxs-narsalarni va ularning nomi bo’lgan so’zlarni 
farqlashga o’rganadilar, so’zning leksik ma’nosiga e’tibor ko’proq qaratiladi, 
ma’nolarini hisobga olgan holda so’zlar (qushlar, meva va sabzavotlar, kiyimlar va 
hokazolarni bildirgan otlar)ni guruhlash ko’nikmasi shakllantiriladi. So’zlarni 
leksik ma’nosi asosida guruhlash mashqlari otlarni taqqoslash, o’xshash 
tomonlarini aniqlash, abstraktlashtirish ko’nikmasini o’stiradi. Shunga qaramay, 
grammatik tushunchani shakllantirish uchun o’quvchilar so’znnng aniq ma’nosini 
yetarli bilmaydilar, so’zning leksik ma’nosini bilish bilan birgalikda uning 
grammatik belgilarini ham o’zlashtirish zarur. 
Keyingi bosqichda otning leksik ma’nolari va grammatik belgilari ustida 
maxsus ishlanadi (kim? yoki nima? so’rog’iga javob bo’lishi, shaxs, narsani 
bildirishi tushuntiriladi). O’quvchilar kim? so’rog’iga javob bo’lgan so’zlarni 
nima? so’rog’iga javob bo’lgan otlardan farqlashga o’rganadilar. Bu bosqichda 
ular so’zlarni so’roq berish bilan farqlashni o’rganadilar, o’quvchilarda mavhum 
grammatik tafakkur o’sa boradi, ularda atoqli otlarni bosh harf bilan yozish 
ko’nikmasi shakllana boradi. 
“Ot” tushunchasini shakllantirish uchun shu so’z turkumiga kiradigan otlarni 
asosiy leksik guruhlarga ajratish, barcha otlarga xos bo’lgan belgilarni, ularning 

---

nutqimizdagi o’rnini ko’rsatish muhim ahamiyatga ega. Shu maqsadda mavzuni 
o’rganishga bag’ishlangan birinchi darslardayoq shaxs va narsani bildiradigan 
so’zlar bir tizimga solinadi, kishilarni, buyum, o’simliklar va hayvonlarni, tabiat 
hodisalarini, voqealarni bildiradigan so’zlar guruhlarga ajratiladi. Shu so’zlarning 
hammasi uchun umumiy bo’lgan belgilar aniqlanadi: bu so’zlar shaxs, narsalarni 
bildirib kim? yoki nima? so’rog’iga javob bo’ladi.
Dasturga ko’ra, boshlang’ich sinf o’quvchilarini sifat va boshqa so’z 
turkumlaridan yasalgan mavhum ma’nodagi (yaxshilik, go’zallik, ishonch, 
sevinch, o’kinch, qo’rqinch, tayanch kabi) otlar bilan tanishtirish talab etilmaydi. 
Ammo matnda uchrasa va o’quvchilar qiziqib so’rasalar, otning bolalar o’rgangan 
belgilari asosida (nima? so’rog’iga javob bo’lishi, shaxs yoki narsa nomini 
bildirishi) tushuntiriladi. Otlarning nutqda katta ahamiyatga ega ekanini ko’rsatish 
uchun o’qituvchi o’qish kitobidan matn tanlab, o’quvchilarga matndagi otlarni 
topishni, so’ngra matnni shu so’zlarsiz o’qishni topshiradi. O’quvchilar matndagi 
otlarni tushirib qoldirib o’qiganda, matn mazmunini tushunib bo’lmasligini 
anglaydilar. Xulosa chiqariladi: ot atrofimizni o’rab olgan shaxs va narsalarning 
nomi, bu so’zlarsiz bir-birimizga o’z fikrimizni tushuntira olmaymiz.