O`zbek filologiyasi fakulteti o`zbek adabiyoti kafedrasi

Ifodali o`qishda nutq a`zolarining roli 
Reja: 
1.
Nafas – ifodali o`qishning asosiy vositalaridan biri. 
2.
Nafas mashqlari. 
3.
Badiiy asarlarni ifodali o`qishda ovozning turli ohangda ishlatilishi. 
4.
Diksiya – notiq va adabiyot o`qiituvchining nutqining asosiy 
qurollaridan biri. 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. Aristotel - "Poetika" T. 1980 y. 
2. Axmedov A. - "Notiqlik san'ati" T. 1967 y. 
3. Oripov K., Obidova M. "Ifodali o'qish" T.1992 y. 
4. Inomxo'jayeva S., Zunnunov A. "Ifodali o'qish asoslari" T. 1978 y. 
5. Jo'rayev K. "Ifodali o'qish va himoya qilish" T. 1986 y. 
6. Yodgorov N. "Gigiyena golosa i yego fiziologicheskoye osnovo'" M. 
1967. 
7. Leonardi YE.I. "Deksiya orfoepiya" M. 1967. 
8. Sayfuddinov A. "Og'zaki nutqda pauzaning ahamiyati" T. 1965 y. 
9. Xo'jayeva L. "Lektor haqida ifoda vositalari" T. 1964 y. 

---

23 
Nafas – ifodali o`qishning asosiy vasitalaridan biri 
Ifodali o`qish jarayonida nafas, ovoz va nutq a`zolari faol ishtiirok 
etadi. 
Nafas – ifodali o`qiishning muhim vositalaridan biridir. U kishi 
organizmi uchun ham asosiy oziqa hisoblanadi. Shuning billan birga, nutq 
so`zlash jarayoni, ayniqsa, ifodali o`qiish san`ati nafas negizi bilan uzviy 
aloqadordir.
Nafas olinganda havo burun bo'shlig'idan kekirdakka boradi va nafas 
yo'li orqali o'pkaga o'tadi. O'pkaga kirgan havo qovurg'a muskullarini 
kengaytiradi, natijada qovurg'alar qorin bo'shlig'idan uzoqlashib ikki 
yonga gengayadi. Aniqrog'i, ko'krak qafasi har tomonga kengayadi. Shu 
bir vaqtda qorin bo'shlig'ini ko'krak bo'shlig'idan ajratuvchi diafragma 
o'pkaning havoga tushib kengayishi hisobiga pastga yaqqol sezilib turadi. 
To'g'ri nafas olish inson hayoti uchun ham,ifodali o'qish uchun ham 
juda katta ahamiyatga ega. Agar noto'g'ri nafas olishsa – o'rinsiz pauzalar 
qilishsa, o'qilayotgan mantiqan buziladi. Matndagi muallif maqsadi 
tinglovchiga to'g'ri yetib bormaydi fikr tushunarsiz bo'lib qoladi. 
Shuning uchun oliy va o'rta maktablarning o'qituvchilari o'zlarining 
va o'quvchilarning nafas organlari muskullarini chiniqtirib borishlari 
lozim. bu borada amalga oshiriladigan chora va tadbirlar insonni sog' va 
baquvvat qiladi, tovush va nutqning aniq, ravon, burro va jarangdosh 
bo'lishini ta'minlaydi.