O`zbek filologiyasi fakulteti o`zbek adabiyoti kafedrasi

Xoja Muayyad Mehnagiy
. U o`z zamonasining yetuk notiqlaridan 
bo`lish bilan birga, oddiy mozor shayxlaridan bo`lgan. Alisher Navoiyning 
yozishicha, u "zohir ulumin takmil qilib erdi", ya'ni yuzadagi ilmlar, o`ziga 
ayon bo`lgan fanlarning hammasini o`zlashtirgangina emas, balki uni 
to`ldirgan va rivojlantirgan ham edi. Uning va'zlari jo`shqin o`tgan, o`z 
tinglovchilaridan nutqiga nisbatan xayrixohlik qo`zg`ata olgan. Shuning 
bilan birga u o`z tinglovchilari qalbiga qo`l sola olgan, ularni faatgina 
tinglovchilikdan, har birini faol fikr yurituvchi, va'z mazmuniga nisbatan 
faol munosabatda bo`luvchi ijodkor tinglovchilar darajasiga ko`tara olgan. 
O`z majlislarining qizg`in
o`tishiga erisha olgan.
O`sha davrlarda Xoja Muayyad kabi otashnafas notiqlar soni juda 
kam bo`lgan. Shuning uchun ham ular nomi ulkan adiblar nomi qatoriga 
tarix sahifasidan sharafli o`rin olgan. Uning ijodiy mahorati boshqa 
notiqlar uchun namuna bo`la oladi. Chunki, u o`sha davrdagi mavjud 
fanlarning barchasini to`la o`zlashtirgan va ularni takomillashtirgan 
donishmand olimdir.
Xoja Muayyad kabi, mahorat va bilimga ega bo`lgan har bir notiq o`z 
tinglovchilari qalbini larzaga keltirishi, ularni hayajonga sola olishi turgan 
gap. Ana shunday qudrat-zakovati tufayligina sultonlar, podshohlar ham 
uning mahorati, iste'dodi oldida bosh egkanlar.
Mavlono Riyoziy.
Mavlono Riyoziy Zova deb atalgan viloyatda 
o`sdi, ulg`aydi. O`zining aql zakovati ila shu viloyatning qozilik 
lavozimigacha ko`tarildi. Biroq, Alisher Navoiy "Majolisun nafois" asarida 
yozishicha u ayrim o`rinsiz hatti-harakatlari uchun qozilik lavozimidan 
chetlashtirilgan, kishanga solib badarg`a qilingan. Natijada bir umr ta'qib 
ostida yuradi, g`ariblikda kun kechiradi.
Mavlono Riyoziyning notiqlik darajasiga erishuvida mamlakat 
hukmronlari mafkurasi bilan uning insonparvarlik qarashlari o`rtasidagi 
kelishmovchilik, turli ziddiyatlar asosiy omillardan biri bo`lgan. Riyoziy 
notiqligining tabiiy tomonlaridan biri hamdardlik tuyg`ularini birinchi 
o`ringa qo`ya bilishdir. 
Alisher Navoiyning yozishicha: "... va'z aytib, minbarda o`z ash'orin 
o`qub, yig`lab vajdi hol qilur erdi", -deydi. Shoirning bu so`zlari ancha 
diqqat-e'tiborga loyiq, chunki, el oldida rasmiy nutq bilan chiqib, yig`lash 
darajasiga borib yetish va bu ko`z yoshiga nisbatan tinglovchilarda kulgi 

---

13 
emas, balki hamdardlik kayfiyatini uyg`ota olish uchun katta san'atkorlik 
mahorati kerak. Mavlono Riyoziy nutq paytida ko`z yoshi darajasiga yetib 
borar ekan, qalbidagina yig`lab bayon etar va kishilarni shunga ishontira 
olar ekan, demak shubhasiz, u juda iste'dodli notiq, chinakam so`z 
san'atkori bo`lgan.
Mavlono Riyoziy ajoyib so`z san'atkori bo`lish bilan bir qatorda, u 
o`z davrining ko`zga ko`ringan pedagoglaridan biri bo`lgan. U o`z ishlarini 
dunyoviy fanlar: tabiatshunoslik, geografiya, tarix, adabiyot nazariyasi va 
boshqa fanlarni chuqur o`rganib, uni yoshlar o`rtasida targ`ib qilgan.
Alisher Navoiyning yozishiga qaraganda Mavlono Riyoziy o`z 
fikrida qattiq turuvchi va shu fikr uchun kurashuvchi shaxs, sadoqatli va 
mohir pedagog va butun hayotini sevimli kasbiga bag`ishlagan ulug`vor 
inson ekanligini ta'kidlaydi.
O`z kasbining mohir ustasi bo`lgan Mavlono Riyoziy o`z nutqlarida 
boshqa notiqlar qatori xalq og`zaki ijodidan, va ayniqsa, badiiy 
adabiyotdan juda ustalik bilan foydalangan. U o`z zamonasining zabardast 
notig`i, olimi, pedagog va shoirlaridan bo`lgan.