O‘zbek filologiyasi fakulteti

 
 
Xislat hassos lirik shoir bо‘lish bilan birga yaxshigina hajvgо‘y 
shoir ham edi. Uning bu mavzudagi she’rlari 1922 yildan boshlab “Mushtum” 
jurnalida “Quyon” va “Pashmak” imzolari bilan bosilgan.
 
Ilm-ma’rifat mavzusi. 
XX asr tongida mustamlaka Turkistonda milliy 
ozodlik shiori ostida jadidchilik harakati paydo bо‘ldi va jadal sur’atlar bilan 

---

35 
rivojlandi. Bu harakatning asosiy g‘oyasi bо‘lgan ma’rifatparvarlik va milliy 
ozodlik adabiyotning bosh mavzusiga aylandi. Jadidchilik ham shaklan, ham 
mohiyatan butunlay yangi adabiyotni shakllantirdi. Turkiston ma’rifatparvar 
ziyolilari – Mahmudxо‘ja Behbudiy, Abdurauf Fitrat, Abdulhamid CHо‘lpon, 
Abdulla Qodiriy, Abdulla Avloniy, Siddiqiy-Ajziy, Hamza, Kamiy, Miskin 
kabi ijodkorlar ilmsizlik, ijtimoiy qaramlik, ma’naviy-ma’rifiy qoloqlik 
illatlaridan qutulish va ma’rifatga erishish g‘oyalarini о‘ziga xos badiiy talqin 
etdilar.
Xislat kо‘plab ijodkorlar singari о‘z ijodini dastlab ishqiy she’lar yozish 
bilan boshladi. Keyinchalik zamonasining yetakchi mavzusi bо‘lgan 
ma’rifatparvarlik targ‘iboti va boshqa ijtimoiy mavzularda mahorat bilan qalam 
tebratdi. Professor Begali Qosimov buni quyidagicha talqin qiladi: “...asosan 
an’anaviy ishqiy she’riyat bilan shug‘ullangan bо‘lsa-da, davr hodisalari ta’siri 
tufayli hayotdagi о‘zgarishlarga, xususan, yangilanayotgan adabiyotga rag‘bat 
bildirgan shoirlardan”
21
.
Maorif sohasini yuksaltirish, ma’rifat orqali xalqni zalolatdan qutqarish 
davr talabi, hayotiy ehtiyoj edi. Matbuot bilan yaqindan tanish bо‘lgan shoir 
ma’rifatparvarlik mavzuida о‘nlab she’rlar yaratdi. Bu kabi she’rlar Vatanni 
ozod, millatni mutaraqqiy xalqlar bilan baqamti kо‘rmoq orzusining о‘ziga xos 
poetik ifodasidir.
Akademik N.Karimov ta’kidlaganidek: “boy bilimga ega bо‘lgan, 
g‘azallari о‘zbek xalqining og‘zidan tushmagan, о‘z asarlari va tarjimalari bilan 
yosh avlodni sharqona axloq va odob ruhida tarbiyalashga intilgan shoir hatto 
el-yurt о‘rtasida shuhrat qozongan yillarida hamoch-yalong‘och qolib, bola-
chaqasini boqish uchun duradgorlik ishlari bilan shug‘ullanishga majbur 
bо‘ldi...Holbuki, u shu yillarda ham jadid adabiyotining vakili sifatida yoshlarni 
о‘qishga, zamon bilan baravar odim otishga da’vat etuvchi she’rlari bilan xalqi 
va vataniga astoydil xizmat qilayotgan shoir edi: 
О‘qing, farzandi zebosiz, zamon sizlarga xо‘b boqdi, 
21
Qosimov B. Milliy uyg‘onish. – T.: Manaviyat, 2002. – B. 302. 

---

36 
Bо‘ling alloma odam siz, zamon sizlarga xо‘b boqdi. 
 
О‘tubdur keksalar umri base kulfat, nadomatda 
Oling ibrat bu ishdan siz, zamon sizlarga xо‘b boqdi. 
 
Ochildi qanchalar dorulfununu texnikum, maktab, 
Qiling jahdu jadllar siz, zamon sizlarga xо‘b boqdi. 
 
Zamon Aflotuni tengsiz muallimlar bо‘lib rahbar, 
Qо‘ying ixlos alarga siz, zamon sizlarga xо‘b boqdi.
Har qanday xalq va mamlakatning kelajagi yoshlar qо‘lida ekanini 
yaxshi bilgan shoir ularning ma’naviy barkamol, zamonaviy ilm-fan va 
texnikani mukammal egallagan kishilar bо‘lib ulg‘ayishlarini orzu qilgan 
edi”
22
.
Shoir nazarida, ilm – barcha mushkulotlarning kaliti. Ilmsizlik millatni 
oxir-oqibat xarob qiladi. El-yurt boshiga har qanday azob, har qanday xaroblik 
kelsa, bu – jaholat oqibatidir. Shoirni millatdoshlarining ilmsizligi, jaholat 
girdobida qolgani va eng achinarlisi, bundan or etmasligi qattiq iztirobga 
soladi. 
 
Buning natijasi о‘laroq, Xislat ijodida ma’rifatparvarlik ruhidagi bir qator 
she’rlar yuzaga keldi.