O‘zbek tilining sohada qo‘llanishi

Alifbodagi o‘zaro farqlar (Alifbodagi oʻzaro farqlar)
Arabcha
(Arabcha)
Lotincha
(Lotincha)
Kirillcha
(Kirillcha)
Lotincha
(Lotincha)
Xalqaro Fonetik
Alifbosi
(Xalqaro Fonetik
Alifbosi)
—1929
1936—-1940
1940—-1992
1992—
,
ه ﺍ
Ə ə
А а
A a
[a], [æ]
ﺏ
B b
Б б
B b
[b]
ﺩ
D d
Д д
D d
[d]
ﻩ
E e
Э э
E e
[ɛ]
ﻑ
F f
Ф ф
F f
[f]
گ
G g
Г г
G g
[gʻ]
,
ﻩ ﺡ
H h
Ҳ ҳ
H h
[h]
ی
I i
И и
I i
[ɪ]
,
ژ ﺝ
Ç ç, Ƶ ƶ
Ж ж
J j
[ʤ]
ﻙ
K k
К к
K k
[k']
ﻝ
L l
Л л
L l
[l]
ﻡ
M m
М м
M m
[m]
ﻥ
N n
Н н
N n
[n]
ﺍ
A a
О о
O o
[ɔ]
پ
P p
П п
P p
[p]
ﻕ
Q q
Қ қ
Q q
[q]
ﺭ
R r
Р р
R r
[r]
,
,
ﺹ ﺱ ﺙ
S s
С с
S s
[s]
,
ﻁ ﺕ
T t
Т т
T t
[t]
ﻭ
U u
У у
U u
[u]
ﻭ
V v
В в
V v
[v], [w]
ﺥ
X x
Х х
X x
[x]
ی
J j
Й й
Y y
[j]
,
, ,
ﻅ ﺽ ﺯ ﺫ
З з
Z z
Z z
[z]
ﻭ
O o
Ў ў
Oʻ oʻ
[o]
ﻍ
Ƣ ƣ
Ғ ғ
Gʻ gʻ
[ɣ]
ﺵ
Ş ş
Ш ш
Sh sh
[ʃ]

---

چ
C c
Ч ч
Ch ch
[ʧ]
,
ع ء
'
Ъ
’
[ʔ]
Arab yozuvi
Oʻzbekistonda 1929-yilgacha arab yozuvidan foydalanilgan. 1920-yillarning oʻrtalaridan
Oʻzbekistonda Arab yozuvi qoloqligimizning, savodsizligimizning, dindorligimizning sababchisi
deb eʼlonqilindi. 1929—1930 oʻquv yilidan Oʻzbekiston lotinyozuviga oʻtdi va biz oʻzbek
xalqining asrlar davomida yaratilib kelingan hamda chop etilgan ilmiy, badiiy va falsafiy
adabiyotdan uzilib qoldik.
Yanalif
1929-yildan boshlab arab yozuvidan yangi lotin vozuviga (yanalif) oʻtilgan. U 1940-
yilgacha ishlatilgan.
A a
B b
C c
Ç ç
D d
E e
Ə ə
F f
G g
Ƣ ƣ
H h
I i
J j
K k
L l
M m
N n
N̡ ᶇ
O o
Ө ө
P p
Q q
R r
S s
Ş ş
T t
U u
V v
X x
Y y
Z z
Ƶ ƶ
'
Kirill yozuvi
1940-yilda Oʻzbekistonda kirill yozuviga oʻtildi. Buning natijasida 1929—1940-yillar
oraligʻida chop etilgan ilmiy, badiiy, pedagogik, oʻquv adabiyotlardan uzilib qoldik.
А а
Б б
В в
Г г
Д д
Е е
Ё ё
Ж ж
З з
И и
Й й
К к
Л л
М м
Н н
О о
П п
Р р
С с
Т т
У у
Ф ф
Х х
Ц ц
Ч ч
Ш ш Ъ ъ
Ь ь
Э э
Ю ю Я я
Ў ў
Қ қ
Ғ ғ
Ҳ ҳ
1940-yildan 1991-yilgacha oʻrta hisob bilan oʻzbek tilida 50 ming nomda 50 million
nusxada kitoblar chop etilganini (bunga shu yillari nashr etilgan jurnal, gazetalar kirmaydi)
hisobga olsak, biz yana lotin yozuviga oʻtishda qanchadan-qancha adabiyotdan yiroqlashishimiz
mumkinligi ayon boʻladi.
Lotin yozuviga koʻchish
Lekin, dunyoning eng rivojlangan mamlakatlari (ularni sanab oʻtirishning hojati yoʻq)
lotin yozuvidan foydalanadilar. Shuning uchun ham hozirgi eng zamonaviy texnika, tabiiy fanlar
yoki ijtimoiy tadqiqotlar haqidagi adabiyotlar shu yozuv asosida yoritiladi. BMT, UNESCO va
boshqa xalqaro tashkilotlarning xabar qilishlaricha, yangi texnika, texnologiya va fanga tegishli
adabiyotlarning 80 foizi lotin yozuvida chop etilar ekan. Demak, Oʻzbekistonni dunyoning
rivojlangan mamlakatlari qatoriga qoʻshilishi uchun lotin yozuviga oʻtish maqsadga muvofiq deb
topilganligi sababli Oʻzbekistonda hozirgi kunda lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosidan
foydalanilmoqda..
Kishilik jamiyati o‘z tarixining ko‘proq qismini Yozuvsiz o‘tkazgan. U Yozuvga
yetib kelguncha uzoq yo‘lni bosib o‘tgan va nutqni yozib olish uchun bir necha ming yil
ilgarigina belgilar qo‘llanila boshlagan. Bu qariyb olti ming yil ilgari, eramizdan oldingi
to‘rtinchi ming yillikda sodir bo‘lgan, deb hisoblaniladi. Biroq 1901 yili Transilvaniyada,
Terteriya posyolkasi (Ruminiya) yaqinida arxeologlar juda ham ko‘p sirli rasm-belgi lar
chizilgan uchta sopol taxtacha topishdi. Bular deyarli etti ming yillik o‘tmishga ega yozma
yodgorliklar edi.

---

Odamning tajribasi va bilimi orta borgan sari unda bilganlarini yodda tutish va
boshqalarga berish zarurati tug`ildi. Zamonaviy til bilan aytganda, axborotni saqlash va
uzatish problemasi kelib chiqdi.
Bevosita aloqa bog`lash yo‘li bilan buni amalga oshirish qiyin emas edi, biroq bu holda
inson xotirasining mukammal emasligi tufayli ko‘p axborotlar esdan chiqib qolgan,
yo‘qolgan. Bunga fazo hamda vaqt asosiy to‘sik bo‘lib, yozilgan so‘zgina ulardan ustun
kela olardi.
Buyumlardan dastlab mnemonika vositalari yoki «eslatuvchi» vositalar sifatida
foydalanish zamonaviy Yozuvga olib keluvchi mashaqqatli uzoq yo‘ldagi birinchi qadam
bo‘ldi. Bu vositalar fikrni uzatmas, balki uni faqat eslatardi. Biror narsani eslab qolish
uchun ro‘molning uchini tugish odati shundan qolgan.
So‘ngra buyumlarga konkret ma`no berila boshlagan. Ular oldindan kelishib olingan
narsalarni bildiruvchi o‘ziga xos signallar, shartli belgilar bo‘lib hisoblangan. Cho‘pxatga
yoki daraxt tanasiga kertib belgi solish,tugunlar, tizimchalar, urush e`lon qilish vaqtida esa
kamon o‘qi va boshqa buyumlar Shunday shartli belgi vazifasini o‘tagan. Buyumga ma`no
birkitib qo‘yishning bu usuli “buyumli Yozuv” deb atalgan. Keyinchalik esa