О‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi

5.4. Hodisalarni qaydlash 
Xatolik yuz berganda, tizim ma’muri yoki qo’llab-quvvatlash vakili xatoning 
sababini aniqlashi, yo’qolgan ma’lumotlarni qayta tiklashga urinishi va xatoning 
takrorlanishiga yo’l qo’ymasligi kerak. Ilovalar, operasion tizim va boshqa tizim 
xizmatlari muhim voqyealarni, masalan, xotira kamligi yoki diskka kirishga haddan 
tashqari ko’p urinishlarni qayd yetishini yozib borish muhim hisoblanadi. 
Keyinchalik tizim ma’muri xato sababini aniqlash va u sodir bo’lgan kontekstni 
aniqlash uchun ushbu hodisalar jurnalidan (log fayl deb ataladi) foydalanishi 
mumkin. Log faylni vaqti-vaqti bilan ko’rib chiqib, tizim ma’muri shikastlanishdan 
oldin muammolarni (masalan, qattiq disk kabi) aniqlashi mumkin. 

---

193 
Tegishli log yozuvisiz, buzg’unchining faoliyati e’tibordan chetda qolishi 
mumkin va hujum buzilishlarga olib kelgan yoki qilinmaganligini isbotlash mumkin 
yemas. 
Doimiy jurnallarda yozib borish faol tekshirish va hujumdan keyingi tahlil 
uchun xavfsizlik insidentlarining mohiyatini tushunishda juda muhim. Shuningdek, 
hodisalarni qayd qilish operasion tendensiyalarni aniqlash va tashkilotning ichki 
tekshiruvlarini, shu jumladan, audit va sud-tibbiy tahlilni qo’llab-quvvatlash uchun 
foydalidir.
Hodisalarni qayd etish quyidagilarni o’z ichiga olishi shart: 
•
operasion tizim (OT) hodisalari: 
o
tizimni ishga tushirish va o’chirish; 
o
xizmatni boshlash va tugatish; 
o
tarmoq ulanishidagi o’zgarishlar yoki muvaffaqiyatsizliklar; 
o
tizim xavfsizligini sozlash va boshqarish vositalarini o’zgartirish 
yoki o’zgartirishga urinishlar. 
•
OT audit yozuvlari: 
o
tizimga kirishdagi urinishlar (muvaffaqiyatli yoki 
muvaffaqiyatsiz); 
o
tizimga kirgandan so’ng bajariladigan funksiyalar (masalan, 
muhim faylni o’qish yoki yangilash, dasturni o’rnatish); 
o
qayd yozuvini o’zgartirish (masalan, yozuvni yaratish va yo’q 
qilish, imtiyozlarni tayinlash); 
o
imtiyozli qayd yozuvidan muvaffaqiyatli / muvaffaqiyatsiz 
foydalanish. 
•
ilova qayd yozuvi to’g’risidagi ma’lumot: 
o
muvaffaqiyatli va muvaffaqiyatsiz dasturni autentifikasiya 
qilishga urinishlar; 
o
hisob qaydnomasidagi o’zgartirishlar (masalan, qayd yozuvini 
yaratish va yo’q qilish, hisob imtiyozlarini tayinlash); 
o
dastur imtiyozlaridan foydalanish. 

---

194 
•
ilova operasiyalari: 
o
dasturni ishga tushirish va o’chirish; 
o
dastur xatolari; 
o
dastur konfigurasiyasining asosiy o’zgarishlari; 
o
dastur operasiyalari, masalan: 

har bir elektron pochta uchun yuboruvchini, qabul 
qiluvchilarni, mavzular nomini va ilova nomlarini qayd 
etadigan elektron pochta serverlari; 

talab qilingan har bir URL manzilini va server tomonidan 
berilgan javob turini yozadigan veb-serverlar; 

har bir foydalanuvchi foydalanishi mumkin bo’lgan 
moliyaviy yozuvlarni qayd qiluvchi biznes-ilovalar. 
Har bir voqyea uchun qayd qilingan tavsilotlar juda farq qilishi mumkin. 
Ammo, har bir voqyeani quyidagi parametrlar yordamida yozish tavsiya qilinadi: 
o
vaqt belgisi; 
o
voqyea, holat va / yoki xatolik kodlari; 
o
servic / buyruq / ilova nomi; 
o
foydalanuvchi yoki tizim bilan bog’liq voqyea; 
o
amaldagi qurilma (masalan, IP va manba manzili, terminal sessiyasi 
identifikatori, veb brauzer va hk.). 
Audit jurnallarida barcha harakatlar qayd etilgani bois, audit jurnalini 
tahrirlash g’arazli niyatini amalga oshirganlar o’z faoliyatini yashirishda ham asosiy 
maqsad hisoblanadi. Shuning uchun, audit jurnalidan foydalanishlarni nazoratlash 
muhim vazifa hisoblanadi.
Windows OTda hodisalar turlari. 
Windows OTda besh turdagi hodisalar 
ro’yxatga olinishi mumkin. Bularning barchasida aniq belgilangan umumiy 
ma’lumotlar mavjud bo’lib, hodisalarga tegishli ma’lumotlarni o’z ichiga oladi. 
Ilova biror bir hodisa haqida xabar berganida hodisa turini ko’rsatib, bunda 
har bir hodisa bitta turga tegishli bo’ladi. Hodisalar jurnali ro’yxat ko’rinishida har 
bir tur uchun farqli ko’rsatilib, quyidagi ushbu hodisa turlari keltirilgan (10-jadval). 

---

195 
10-jadval 
Windows OT hodisalar turlari