O‘zbekiston respublikasi fanlar akademiyasi o‘zbek tili, adabiyoti va folklori instituti

ABBREVIATURA [ital. abbreviatura < lot. abbrevio – qisqartiraman] tlsh. 
ayn. qisqartma so‘zlar. Dramto‘garak (drama to‘garagi). DAN (Davlat avtomobil 
nazorati), XDP (Xalq demokratik partiyasi) kabi. 
ABDOL [a. دبا
لا – avliyo(lar)] esk. kt. Valiylikning belgili bir darajasiga 
erishgan guruh; avliyolar, xudoga yaqinlar. 
ABDOLVASH esk. kt. Avliyo tabiatli, qalandarsifat. Muslimiy... abdolvash 
yigit erdi. A. Navoiy, Majolisun-nafois. 
ABERRATSION Aberratsiyaga oid. Aberratsion hodisa. 
ABERRATSIYA [lot. aberratio – o‘zgarish, uzoqlashish, chetlanish] 1 biol. 
Ma’lum bir navga mansub hayvonlar organizmida (uning tuzilishi yoki 
funksiyasida) paydo bo‘ladigan o‘zgalik, o‘zgarish, normadan chetlashish. Suyak 
ko‘migi metafaza plastinkalarida xromosoma aberratsiyasi chastotalarini 
o‘rganish shuni ko‘rsatdiki, zellek yuqorida ko‘rsatilgan konsentratsiyada tajriba 
hayvonlarida xromosomalarda o‘zgarishga olib kelmaydi. Biologiya fanining 
dolzarb muammolari 
2 fiz. Yorug‘lik nurlarining linza orqali o‘tishida linza fokusidan og‘ishi, 
chetga chiqish hodisasi. 
Sferik aberratsiya Nurlarning fokusdan og‘ishi natijasida tasvir 
chetlarining xiralashib, chaplashib tushishi. Xromatik aberratsiya Quyosh va 
sh.k. lar nurining linzadan o‘tib, tarkibiy ranglarga ajralishi, tovlanishi. 
3 astr. Yerning o‘z o‘qi va Quyosh atrofida aylanishi natijasida Yer bilan 
birga harakat qilayotgan kuzatuvchiga yulduzlarning asl o‘rnidan bir oz siljiganga 
o‘xshab ko‘rinishi. Aberratsiya aslida yulduzdan kelayotgan yorug‘lik harakati 

---

bilan Yerning o‘z orbitasidagi harakatining qo‘shilishidan kelib chiqadigan 
natijadir. “Umumiy astronomiya”. Masalan, 18-asrning boshida Bradley parallaks 
o‘rniga yorug‘lik aberatsiyasi hodisasini, V.Gershel' esa o‘sha asrning oxirida 
qo‘shaloq yulduzlar sistemasidagi orbital harakatni kashf qildi. “Umumiy 
astronomiya”. 
ABGOR [f. راگفا – yaralangan, majruh; toliqqan] Nochor holatli, ahvoli 
xarob. Umarqul abgor bir ahvolda o‘rnidan turib, xurjunini ochdi. H. G‘ulom, 
Mash’al. Juda tirikchiliging o‘tmay, abgor bo‘lib qoldingmi? H. Nazir, Ko‘kterak 
shabadasi. Murojaatda fuqarolar o‘zlarining yashash sharoiti og‘irligi, istiqomat 
qilayotgan xonadonlari abgor holatdaligini bayon etishgan. Gazetadan. 
ABGORLIK Abgor holat, nochor ahvol. Boylar va ruhoniylar quvvatlab 
kelgan bu xurofiy urf-odatlar ko‘p kosib va dehqonlarning... abgorlik bilan hayot 
kechirishlariga sabab bo‘lar edi. M. Muhammadjonov, Turmush urinishlari. 
Hayotimdagi ayovsiz zirqiratgan yolg‘izlik silsilalari, abgorlik tahlikalari davri 
tugul, eng baxtli kunlarda ham o‘sha tunni, o‘sha xiyobonni, uning ochiq 
yelkalarini, suyub erkalashlarini unutolmadim. M. Ismoil, Oppoq gulday oydin 
xotira.