O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a a. V. Narbekov dinshunoslik asoslari toshkent

Avliyolarga sig‘inish
. Avliyolar – xristianlikda o‘zini xudoga xizmat 
qilishga bag‘ishlab, taqvodorlik bilan yashaganligi uchun narigi dunyoda 
mukofotlangan va odamlarning taqdiriga aralashishdek mo‘jiza ko‘rsatish 
kuchi baxshida etilgan kishilar. Xristianlikda aytilishicha, avliyolar 
odamlarga homiylik qilishlari va hayotiy muammolarining hal etilishiga 
ko‘maklashishlari mumkin. Ular xudo va odamlar o‘rtasidagi 
vositachilardir. Avliyolar mahshar kuni kishilar gunohining kechirilishini 
xudodan so‘rab berishlari mumkin. 
Xristianlik shakllanayotgan davrlarda odamlarga xizmatlari uchun 
avliyo unvoni berishning umum e’tirof etgan qoidasi hali ishlab 
chiqilmagan edi. Shu bois o‘sha davrlarda afsonaviy obrazlar, xalq folklori 
qahramonlari va majusiy ma’budlar ham avliyo deb e’lon qilingan. 
Keyinchalik bu masaladagi noaniqliklar bartaraf etilgan (jumladan, 
pravoslaviyeda avliyo unvonini berish masalasi bilan maxsus komissiya 
shug‘ullanadi va uning taklifi muqaddas Sinodda ko‘rib chiqilganidan 
keyin muhokamaga qo‘yiladi hamda qaror qabul qilinadi). Avliyolar 
ijtimoiy hayotdagi ahamiyatiga ko‘ra bir-biridan farqlanadi va 
quyidagilarga bo‘linadi: farishtalar, payg‘ambarlar, havariylar, 
taqvodorlar, haqiqat uchun kurashganlar va hokazo. 
Marhumlarga sig‘inish 
– vafot etgan kishining mayyiti xudoning 
irodasi bilan chirishdan saqlanib qolishiga ishonish. Xristianlar chirimay 
saqlanib qolgan shahidlar mayyitida ilohiy kuch mujassamlashganligiga va 
uning odamlarga foyda keltirishi mumkinligiga ishonadilar. 
Pravoslaviyeda chirishdan saqlanib qolgan tananing qismlarida ham 
mo‘jizaviy kuch bor deb hisoblanadi. 
Pravoslaviye ta’limotini targ‘ib qilishda diniy bayramlarga alohida 
e’tibor beriladi. Chunki pravoslaviyeda bayramlar juda ko‘p bo‘lib, 
ahamiyatiga ko‘ra, katta, o‘rta va kichik bayramlarga bo‘linadi. 
Katta bayramlarning eng nufuzlisi pasxa (grekcha 
pascha
– qadimgi 
yahudiy tilidagi 
pesach 
so‘zidan olingan va so‘zma-so‘z tarjimasi – kelib 
chiqish, nasl-nasab, asli degan ma’nolarni anglatadi) bayramidir. Bu 
bayram Isoning xochga tortib o‘ldirilganidan keyin mo‘jizaviy qayta 
tirilishi xotirasiga bag‘ishlanadi. Xristianlikdagi ushbu bayram 
iudaizmdagi messiyaning kelishiga bag‘ishlab o‘tkaziladigan pasxa 
bayramidan o‘zlashtirilgan. Dastlabki davrlarda ularning o‘tkazilish vaqti 
ham bir kunga to‘g‘ri kelgan. Pasxa bayrami iudaizmdagi pasxa bayrami 
tugaganidan keyingi birinchi yakshanbada o‘tkaziladi. U bir hafta davom 
etadi. 
116

---

Pasxadan keyin (ahamiyatiga ko‘ra) ulug‘ bayram hisoblanuvchi o‘n 
ikkita bayram qabul qilingan. Ular quyidagilardan iborat: 
– Isoning tug‘ilishi; 
– Xudoning cho‘qintirilishi; 
– Uchrashuv; 
– Ilohiy xushxabar; 
– Xudo qiyofasining o‘zgarishi; 
– Bibi Mariyamning tug‘ilishi; 
– Bibi Mariyamni xotirlash; 
– Isoni xochga tiklash; 
– Xudoning Quddusga kelishi; 
– Isoning osmonga ko‘tarilishi; 
– Muqaddas uchlik. 
Yuqorida sanab o‘tilgan o‘n ikkita ulug‘ bayramlar orasida Isoning 
tug‘ilishi va Muqaddas uchlik alohida mavqega ega. 
Isoning tug‘ilishi bayrami – O‘g‘il xudo Iso Masihning tug‘ilishiga 
bag‘ishlab o‘tkaziladigan bayram. Injilda Bibi Mariyam iffati saqlanib 
qolgan holda Ota xudodan ilohiy homilador bo‘lganligi va natijada Iso 
Masih tug‘ilganligi qayd etiladi. Iso Masihning tug‘ilishi insoniyat tarixida 
beqiyos ahamiyatga ega voqea bo‘lgan. Iso tug‘ilgan kundan boshlab 
barcha odamlar uchun xalos bo‘lish, abadiy hayot va rohat-farog‘atda 
yashash imkoniyati ochilgan. Dastlab Isoning tug‘ilgan kunini xristianlar 
6 
yanvarda nishonlaganlar. Keyinchalik uni 25 
dekabrda nishonlash 
belgilangan. Yil hisobida farq bo‘lganligi uchun Isoning tug‘ilgan kuni 
katoliklarda 7 yanvarda, pravoslavlarda 25 dekabrda nishonlanadi. 
Katta bayramlarning keyingisi Muqaddas uchlik bayramidir. 
Xristianlarda bu pasxa bayramidan 50 kun o‘tganidan keyin nishonlanadi. 
Shu bois u ellik kunlik bayram deb ataladi. Injilda qayd etilishiga ko‘ra, 
Iso qayta tirilganidan keyin 50 kun o‘tgach, shogirdlari havariylarga 
Muqaddas Ruh ayon bo‘ladi. Aynan shu voqea kunda mo‘jiza yuz beradi. 
Havariylar zimmasiga «payg‘ambar»lik vazifasi yuklanadi va ular turli 
xalqlar tillarida gapira boshlaydilar. Shu voqeadan keyin havariylarning 
missionerlik (lotincha 
missio
– xabar eltuvchi, zimmasiga yuklash degan 
ma’nolarni anglatadi) faoliyati boshlanadi. 
O‘n ikki bayramdan keyin ulug‘ bayramlar sifatida qabul qilingan 
beshta bayram turadi. Ular quyidagilardan iborat: Isoni xatna qilish, Ioann 
Predtechaning tug‘ilgan kuni, havariylar Ioann va Pavel kuni bayrami, 
Ioann Predtechaning boshi kesilishi va Homiylik bayrami. 
117

---

Xristianlikda nishonlanadigan o‘rta va kichik bayramlar asosan 
mahalliy ahamiyatga ega bo‘lib, odatda birorta mahalliy avliyoga 
bag‘ishlanadi. Bu bayramlar shu qadar ko‘pki, yilning har bir kuni biron-
bir avliyoga bag‘ishlangan bayramga to‘g‘ri keladi. 
Diniy bayramlar va marosimlarni bajarishda, dindorlar hayotida 
cherkov va ruhoniylar muhim o‘ringa ega. Cherkov Iso Masihning ilohiy 
«jismi»ga qiyoslanadi. U xudo va odam o‘rtasidagi vositachi maskan 
vazifasini bajaradi. Cherkovning muhim ijtimoiy vazifani bajarishi uni 
qurishda monumentallikka, bezaklarning go‘zalligi va hashamdorligiga 
alohida e’tibor berishni talab qiladi. Shuningdek, dindorlar cherkovga 
kelganida, binoning ulug‘vorligi, ichki va tashqi qismidagi hashamat, 
yuksak san’at darajasida bajarilgan bezaklari xudoning cheksiz qudratini 
namoyish qilishi bilan birga diniy bilim bergan, Injilning mazmuni bilan 
tanishtirgan. 
Cherkovda va’z aytiladi, xudoga sig‘inish marosimlari o‘tkaziladi, 
Injildan lavhalar o‘qilib, sirli marosimlar bajariladi. Pravoslaviyeda 
dindordan muntazam cherkovga qatnab turish talab qilinadi. 
Yuqorida qayd etilganidek, pravoslaviye katolitsizm kabi mar-
kazlashgan tashkilotga ega emas, u bir qator avtokefal cherkovlarga 
bo‘linadi. Avtokefal cherkovlarni boshqarish tartibi to‘g‘risida yaqqol 
tasavvurga ega bo‘lish uchun Rus pravoslav cherkovi boshqaruv tartibini 
tahlil qilish maqsadga muvofiq bo‘ladi. 
Rus pravoslav cherkoviga patriarx rahbarlik qiladi. Patriarx diniy 
ishlarga rahbarlik qilishda katta vakolatlarga ega. U diniy ta’limot va 
marosimlar bilan bog‘liq ishlarni hal qiladi, cherkovni boshqaradi va 
undagi sud ishlariga rahbarlik qiladi. U mustaqil cherkovlar bilan aloqa 
o‘rnatish ishlarini nazorat qiladi, yeparxiyalar arxiyereylarining (cherkov 
ma’muriy-hududiy birlashmasi rahbari, mitropolit, arxiyepiskop, yepiskop 
kabi unvonli kishi) faoliyatini nazorat qiladi, ularni lavozimiga tayinlaydi 
va ishdan bo‘shatadi, diniy unvonlar beradi. 
Rus pravoslav cherkovi ma’muriy-hududiy bo‘linishi bo‘yicha 4 ta 
ekzarxat (grekcha