O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I ya birinchi tibbiy yordam toshkent

YO‘L-TRANSPORT HODISALARIDA BIRINCHI TIBBIY 
YORDAM KO‘RSATISH XUSUSIYATLARI 
Iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda yo‘l-transport hodisalari tufayli
kelib chiqadigan jarohatlanish asosiy jarohatlanish turiga kiradi. Dunyo
yo‘llarida har yili 8 millionga yaqin kishi yo‘l-transport hodisalari
natijasida turli xildagi jarohatlar olib, ulardan qariyb 300 mingtasi halok
bo‘ladi.
Ayniqsa, XX asrning ikkinchi yarmida transport turlarining ko‘payishi
va iqtisodiyotimizga keng kirib borishi transport travmatizmining keskin
o‘sishiga olib keldi. Transport travmatizmi bo‘yicha o‘lim darajasini
cheklangan urushlar (Afg‘oniston, Checheniston) natijasida qurbon
bo‘lganlar soniga solishtirsa bo‘ladi.
Odatda ko‘pgina hollarda yo‘l-transport hodisalari harakat
ishtirokchilarining xavfsizlik qoidalariga rioya qilmasligi, uni qo‘pol
ravishda buzishlari va mensimasliklari tufayli kelib chiqadi. Yo‘l-transport
hodisalarining faqatgina 1/3 qismigina yo‘l holati va transport
vositalarining texnik nosozligi natijasida sodir bo‘ladi. Yo‘l-transport
hodisalarining qariyb yarmisi va undan ko‘prog‘i mastlik holatida, oxirgi
yillarda esa narkotik moddalarni qabul qilish tufayli sodir etilmoqda. Shu
tufayli yo‘l-transport hodisalarining oldini olishda ichkilik va
giyohvandlikka qarshi chora-tadbirlar ham muhim o‘rin tutadi.
Yo‘l-transport vositalari tufayli sodir bo‘ladigan jarohatlar mexanik
jarohatlar turiga kiradi. Ular boshqa turdagi mexanik jarohatlardan
murakkabligi, ko‘p toifali va ba’zi hollarda, ayniqsa temir yo‘l va
aviatsiya halokatlarida ko‘p sonli bo‘lishi bilan tavsiflanadi.
Yo‘l-transport vositalari tufayli sodir bo‘ladigan jarohatlar xususiyati
transport turiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liqdir. Jarohat yetkazgan transport
turiga qarab jarohatlar quyidagi turlarga bo‘linadi:
1) avtomobil;
2) mototsikl;
3) traktor;
4) temir yo‘l transporti;
5) aviatsiya.
Avtomobil jarohatlari. Avtomobil jarohatlari deganda mexanik tana
jarohatlari ko‘zda tutilib, ular harakatdagi avtomobilning tashqi va ichki
qismlarining zarbi hamda harakatdagi avtomobildan yiqilish tufayli yuz
beradi.
Avtomobil jarohatlari quyidagi turlarga bo‘linadi:
a) harakatdagi avtomobilning odam bilan to‘qnashishi tufayli;
b) avtomobil g‘ildiraklari bilan bosib o‘tish tufayli;
234

---

v) harakatdagi avtomobildan yiqilish tufayli;

g) avtomobil ichki qismlariga urilish tufayli;
d) avtomobil va boshqa jismlar orasida ezilish tufayli;
ye) kombinatsiyalashgan turlari.
Harakatdagi avtomobil bilan odam to‘qnashishi tufayli sodir
bo‘ladigan jarohatlar eng ko‘p uchraydi. Uning hisobiga umumiy
avtomobil jarohatlarining 60 % to‘g‘ri keladi.
Jarohat olishning har bir bosqichi jarohatlangan shaxs tanasida o‘ziga
xos shikastlanishlarni yuzaga keltiradi. Bunda sinishlar va chiqishlar, ichki
a’zolarning yirtilishi va uzilishi, bosh miya va umurtqa pog‘onasining
shikastlanishi, teri va teriosti to‘qimalarining yirtilishi va shilinishi
kuzatilishi mumkin. O‘z vaqtida ko‘p sonli bunday jarohatlar qon ketishi,
shok holatlariga va o‘limga sabab bo‘lishi mumkin.
Yo‘lovchilarning harakatdagi avtomobil bilan to‘qnashuvining uch
varianti tafovut qilinadi: avtomobilning old, yon va orqa qismlari bilan
to‘qnashuvi. Aksariyat ko‘p hollarda bunday jarohatlar avtomobil old
qismi zarbi hisobiga ro‘y beradi.
Avtomobil g‘ildiragi bilan bosib o‘tish natijasida olinadigan 
jarohatlar mustaqil avtomobil jarohati sifatida kam uchraydi. Aksariyat
ko‘p hollarda bunday jarohatlar boshqa turdagi avtomobil jarohatlari bilan
kombinatsiyalashgan holda uchraydi. Bu turdagi jarohatlarda shikastlanish
darajasi avtomobil markasi, uning og‘irligi va shinalar turiga bog‘liq
bo‘lib, og‘ir kechadi.