O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a

Smeta-budjet yo‘li bilan moliyalashtirish tushunchasi. 
Ishlab 
chiqarish bilan bog‘liq bo‘lmagan va o‘z daromadlariga ega bo‘lmagan 
davlat va mahalliy muassasalar o‘z faoliyatlarini saqlash va kengayti-
rishga ketadigan xarajatlarni moliyaviy rejalar – smeta xarajatlari asosida 
budjet mablag‘lari hisobidan qoplaydilar. Smetalar bo‘yicha zarur 
chiqimlar hajmi barcha bo‘g‘indagi budjetlarda ko‘rsatib o‘tiladi. Aniq bir 
sohalarning yoki muassasalarning xarajat smetalarida nazarda tutilgan va 
budjetlar bilan tasdiqlangan pul mablag‘lari summasi –
budjet ajratmalari 
deb ataladi. 
Smeta-budjet yo‘li bilan moliyalashtirish 
– bu moliyalashtirishning 
umumiy tamoyillari asosida pul mablag‘larini qaytarib bermaslik va haq 
to‘lamaslik sharti bilan budjet muassasalariga (ularning daromadlar va 
xarajatlar smetasi asosida) ajratish hisoblanadi. 
Smeta-budjet yo‘li bilan moliyalashtirish o‘ziga xos xususiyatlarga 
ega:
birinchidan,
bo‘ysunuv asosida yuqori organ budjetidan quyi turuvchi 
muassasa va tashkilotlarning faoliyatini ta’minlash maqsadida pul 
mablag‘larini ajratish;
ikkinchidan,
har qaysi budjet yili uchun mo‘ljallangan iqtisodiy va 
ijtimoiy dasturlar va rejalar asosida pul mablag‘larini ajratish;
uchinchidan, 
iqtisodiy normativlar yoki tanlov asosida asosiy 
yo‘nalishlarni (fan va ilmiy tadqiqotlar) tanlash asosida rejalashtirish va 
moliyalashtirish. 
Budjet muassasalari 
– bu davlat hokimiyati organlari tomonidan 
tashkil etilgan, boshqaruv, ijtimoiy-madaniy, ilmiy-texnik yoki notijorat 
sohasidagi boshqa tashkilotlardir. Mazkur muassasalarning faoliyati 

---

179
budjetdan hamda budjetdan tashqari jamg‘armalardan daromadlar va 
xarajatlar smetalari asosida moliyalashtiriladi. 
Ta’lim muassasalari, sog‘liqni saqlash va jismoniy tarbiya muas-
sasalari, madaniyat muassasalari va boshqa 
ijtimoiy-madaniy sohadagi 
muassasalar 
smeta-budjet yo‘li bilan moliyalashtiriladi. 
Turli budjetlardan moliyalashtiriladigan ijtimoiy-madaniy tadbirlar va 
sohalar ichida 
ta’lim va kadrlarni tayyorlash 
(oliy o‘quv yurtlari, 
akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari, malaka oshirish institutlari va 
h.k.) yetakchi o‘rinni egallaydi. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasining 
1997-yil 29-avgustda qabul qilingan «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonunining 
31-moddasiga binoan davlat ta’lim muassasalarini moliyalash respublika 
va mahalliy budjetlar mablag‘lari, shuningdek budjetdan tashqari 
mablag‘lar hisobidan amalga oshiriladi. 
Amaldagi qonunchilikka binoan davlat ta’lim sohasidagi ehtiyojlarga 
moliyaviy mablag‘lar ajratilishini kafolatlaydi. 
O‘zbekiston Respublikasida maktablar mahalliy budjetlar hisobidan 
moliyalashtiriladi. 
Qonun hujjatlariga binoan o‘quv yurtlari qo‘shimcha tarzda jalb 
qilinadigan moliyaviy mablag‘larga ham ega bo‘lishlari mumkin 
(masalan, ma’lum bir xizmatlar ko‘rsatishdan kelib tushadigan 
mablag‘lar; yuridik va jismoniy shaxslarning xayr-ehsonlari va h.k.). 
Xalq xo‘jaligini va mamlakat kelajagini rivojlantirishda kadrlar 
tayyorlash ishini tashkil etish katta ahamiyatga ega. 
O‘zbekiston Respublikasining 1997-yil 29-avgust qonuni bilan 
tasdiqlangan «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning 4.8.-bandiga binoan 
ta’limni va kadrlar tayyorlashni moliyalash tizimi takomillashtiriladi, 
uning ko‘p variantli (budjetdan ajratiladigan va budjetdan tashqari 
manbalardan) tizimi joriy etiladi, ta’lim muassasalarining o‘zini o‘zi pul 
bilan ta’minlashi rivojlantiriladi, xususiy hamda chet el investitsiyalarini 
ta’lim sohasiga jalb etish rag‘batlantiriladi. 
Respublika fuqarolari uchun keyinchalik ularni to‘lashning 
moslashuvchan tizimiga asoslangan ta’lim kreditlari berish mexanizmi 
shakllantirildi. Uzluksiz ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimini moddiy 
jihatdan qo‘llab-quvvatlashda donorlar va homiylarning mavqyei 
kuchayib bormoqda. 
Pullik ta’lim xizmatlari ko‘rsatish, tadbirkorlik, maslahat, ekspert, 
noshirlik, ishlab chiqarish, ilmiy hamda ustavda belgilab quyilgan vazifa-
larga muvofiq boshqa tarzdagi faoliyat hisobidan ta’lim muassasalarining 
daromadlari ko‘payishi ta’minlanadi. 

---

180
Ijtimoiy-madaniy sohalardagi muassasalarni va tadbirlarni moliya-
lashtirishning o‘ziga xos xususiyatlaridan biri bu muassasalar faoliyatida 
tijorat tamoyillarini rivojlantirish hisoblanadi. Jumladan, oliy ta’limni 
moliyalashtirishning manbalari:
budjetdan ajratiladigan mablag‘lar;
ma’lum bir xizmatlar ko‘rsatishdan, ijtimoiy va ijodiy buyurt-
malarni bajarishdan kelib tushadigan mablag‘lar; 
ta’lim oluvchilarning to‘lovlari; 
bank kreditlari va boshqalar bo‘lishi mumkin. 
Oliy o‘quv yurtlarining jamg‘armalarini tashkil etish tasdiqlangan 
yagona normativlar asosida amalga oshiriladi. 
O‘zbekiston Respublikasida 
sog‘liqni saqlash 
sohasi ham smeta-
budjet yo‘li bilan moliyalashtiriladi. Sog‘liqni saqlash sohasi budjet 
mablag‘-laridan, aholiga pullik xizmat ko‘rsatishdan kelib tushadigan 
mablag‘lar hisobidan va qonun hujjatlarida ko‘rsatib o‘tilgan boshqa 
mablag‘lar hisobidan moliyalashtiriladi. Tashkil etiladigan jamg‘armalar 
sog‘liqni saqlash muassasasining smetasi bo‘yicha sarflanadi. 
Bundan tashqari, 
jismoniy tarbiya sohasi, yoshlar siyosati sohasidagi 
tadbirlar, fundamental tadqiqotlar 
ham budjet mablag‘lari hisobidan 
moliyalashtiriladi. 
Smeta-budjet yo‘li bilan 
mudofaa 
sohasi ham (O‘zbekiston Respub-
likasi Qurolli kuchlarini saqlash, harbiy texnikani sotib olish, ilmiy 
tadqiqot va konstruktorlik ishlari, kapital qurilish va h.k.) moliyalash-
tiriladi. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasining 2000-yil 11-mayda 
qabul qilingan yangi tahrirdagi «Mudofaa to‘g‘risida»gi qonunning 
24-moddasiga binoan mudofaa ehtiyojlarining moliyalashtirilishi va 
moddiy-texnika ta’minoti qonun hujjatlariga muvofiq davlat budjeti 
mablag‘lari hamda boshqa manbalar hisobidan amalga oshiriladi. 
Mudofaaga ajratiladigan mablag‘lardan belgilangan maqsadda 
foydalanishi ustidan nazorat qonunga muvofiq amalga oshiriladi. 
Davlat mablag‘laridan foydalanishning asosiy yo‘nalishlaridan biri – 
bu
davlat boshqaruvi 
sohasidagi xarajatlardir. Budjet mablag‘lari 
hisobidan davlat hokimiyati va davlat boshqaruvi organlari, ya’ni 
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi va boshqa vakillik organlari,
Vazirlar Mahkamasi, vazirliklar, davlat qo‘mitalari hamda ularning 
joylardagi mahalliy organlari, boshqa davlat organlarining xarajatlari 
moliyalashtiriladi. 

---

181
Smeta-budjet yo‘li bilan moliyalashtirish 
huquqni muhofaza qiluvchi 
organlar, xavfsizlik organlari, sud va prokuratura organlariga 
nisbatan 
ham tatbiq qilinadi.