O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi akademi ya a. A. Mavlyanov
Yüklə 417,23 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1. Xulosa haqida umumiy tushuncha
|
75 6-mavzu. XULOSA • Xulosa haqida umumiy tushuncha • Deduktiv xulosa chiqarish: • Induktiv xulosa chiqarish • Analogiyaga ko‘ra xulosa 1. Xulosa haqida umumiy tushuncha Xulosalash – tafakkurning tushuncha va hukmdan keyingi yuqori shakli. Voqelikni bilish jarayonida ma’lum bilimlar asosida yangi bilimlar vujudga keladi. Bu bilimlarni keltirib chiqarishning mantiqiy shakli xulosalashdir. Xulosalash bir yoki bir nechta chin hukmlardan, muayyan qoidalar asosida, yangi hukmlarni keltirib chiqaruvchi tafakkur shaklidir. Xulosalash asos va natijani hamda ular o‘rtasidagi mantiqiy bog‘lanishni o‘z ichiga oladi. Xulosalash uchun keltirilgan hukmlar «asos» deyiladi. Asos yordamida chiqarilgan yangi hukm «natija» deb ataladi. Asoslardan natijaga mantiqiy o‘tish jarayoni xulosalashdir. Masalan: Asos: O‘zbekiston Respublikasini himoya qilish – O‘zbekiston Respublikasi har bir fuqarosining burchidir Asos: Karimov – O‘zbekiston Respublikasining fuqarosi. Natija: O‘zbekiston Respublikasini himoya qilish Karimovning burchidir. Xulosalash jarayonida asos bilan natija bir-biridan ajratilib, yuqoridagi misolda ko‘rsatilganidek, ost-ust shaklida yoziladi. Har qanday xulosalash quyidagi talablarga bo‘ysunishi lozim: – keltirilayotgan asoslar albatta chin bo‘lishi kerak; – asoslar mazmun jihatidan bog‘langan bo‘lishi kerak. Agar asos hukmlar mazmunan bog‘lanmagan bo‘lsa, ulardan natija kelib chiqmaydi. Xulosalash qoidalarining qat’iyligiga ko‘ra, xulosa chiqarishning demonstrativ (zaruriy) va nodemonstrativ (haqiqatga yaqin) turlari mavjud. Demonstrativ xulosada natija mantiqiy qonun sifatida namoyon bo‘luvchi ketma-ketlikka ko‘ra asoslardan kelib chiqadi. 76 Nodemonstrativ xulosa chiqarishda xulosalash qoidasi asoslardan ehtimoliy natijaning kelib chiqishini ta’minlaydi. Bilimlarimizning umumiylik darajasi va mantiqiy xulosalashning yo‘nalishlariga ko‘ra, xulosa chiqarish quyidagilarga bo‘linadi: – deduktiv (lotincha deductio – keltirib chiqar) xulosa chiqarish; – induktiv (lotincha indictio – yagona asosga keltirish) xulosa chiqarish; – analogiya (grekcha analogia – moslik, o‘xshashlik)ga ko‘ra xulosa chiqarish. Xulosalashning mazkur shakllari bilish jarayonida chin, haqiqiy bilimlarni keltirib chiqarishning asosiy usullari sifatida keyingi bayonlarimizning asosini tashkil etadi. Yüklə 417,23 Kb. Dostları ilə paylaş:
|