O‘zbekiston respublikasi o liy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi qarshi davlat universiteti qo‘lyozma huquqida udk

-	0,8±0,1
-
2.	Sinanodonta gibba	1,1±0,1	0,6±0,1	1,4±0,6	1,1±0,4	-	-	1,1±0,4	0,7±0,1	-	-
3.	Sinanodonta puerarum	0,8±0,3	-	1,3±0,5	-	-	0,6±0,1	1,2±0,5	-	0,9±0,2	-
4.	Colletapterium bastrianum	0,5±0,2	-	0,6±0,1	-	-	-	0,6±0,1	-	-	-
5.	Colletopterium cyreum sogdianum	0,9±0,1	-	1,4±0,4	1,4±0,2	-	1,0±0,3	1,4±0,4	0,9±0,2	-	-
6.	Colletapterium ponderosum volgense	-	-	0,7±0,2	-	-	-	0,8±0,2	-	-	-
7	Eugilesa hissarica	0,8±0,1	-	-	-	-	2,1±0,5	-	-	-	2,1±0,4
8	Eugilesa turkestanica	1,2±0,3	-	-	-	-	-	-	-	1,3±0,2	1,2±0,3
9	Eugilesa obliquata	1,2±0,2	-	-	-	-	-	1,2±0,4	-	-	-
10	Kuiperipisidium terekense	-	-	-	-	-	1,8±0,4	-	-	-	-
11	Kuiperipisidium sogdianum	0,8±0,1	-	-	-	-	-	1,4±0,4	-	1,3±0,3	-
12	Corbicula cor	0,9±0,1	-	1,8±0,6	1,8±0,2	-	1,2±0,3	1,5±0,4	1,3±0,5	-	-
13	Corbicula purpurea	1,3±0,4	0,8±0,3	2,1±0,7	-	-	1,4±0,4	1,6±0,5	-	1,6±0,4	-
14	Corbicula fluminalis	1,2±0,2	0,9±0,2	2,3±0,8	1,9±0,4	-	1,7±0,6	1,8±0,6	-	1,7±0,4	1,1±0,3
15	Corbiculina tibetensis	3,7±0,4	3,4±0,4	3,6±0,6	-	3,0±0,7	2,4±06	2,9±0,5	2,1±0,7	2,1±0,6	1,7±0,4
16	Corbiculina ferghanensis	3,2±0,2	2,6±0,5	2,9±0,7	3,0±0,6	2,6±0,4	2,8±0,7	3,1±0,4	2,2±0,3	-	1,9±0,5
Jami turlar:		14	6	11	6	3	10	13	5	7	5

Sinanodonta orbicularis ushbu hudud suvlarida 2-3 yosh 0,9, 4-5 yosh 0,7 va 6-7 yosh 0,5 tadan tarqalganligi aniqlandi. Baliqchilik xo‘jaliklari suv ekotizimlarida Colletopterum avlodidan Colletopterum bactrianum va Colletopterum ponderosum volgense lar tarqalmaganligini aniqladik, faqat Colletopterum cyreum sogdianum 2-3 yoshdagilari 0,3, 4-5, 6-7 yoshdagilarniki 0,4 tadan tarqalgan. Bu hududda suv temperaturasi va oqim tezligi mollyuskalar tarqalish zichligiga ta’sir ko‘rsatgan (4.6.1- jadval).
O‘rta qismi Qamashi tumanidagi baliqchilik xo‘jaliklarida tadqiqotlar o‘tkazildi. Qamashi tumanida jami 53 ta baliqchilik xo‘jaliklari tashkil etilgan. Ikkita suv omborlarda “Chimqo’rg’on” suv omborida 5000 ta va “Qamashi” suv omborida 324 ta baliqchilik xo‘jaliklarida baliq etishtirilmoqda. Tumandagi baliqchilik xo‘jaliklarining yillik baliq etishtirish quvvati 1313 tn.ni tashkil etadi.
Hududda suv ekotizimlarida Unionidae oilasi Sinanodonta va Colletopterum avlodi turlari o‘rtacha 1-9 yoshgacha yashaydi. 2-3 yoshda bo‘lgan Sinanodonta gibba zichligi 1,4, 4-5 yosh 1,3 va 6-7 yoshdagilarda esa 0,8 donadan va 8-9 yoshdagilari 0,6 tadan uchradi. Sinanodonta puerorum 2-3 yoshdagilari 1,2, 4-5 yosh 1,1 tadan 6-7 yosh 0,7 tadan va 8-9 yoshdagilari 0,5 tadan tarqalgan. Sinanodonta orbicularis lar ushbu hudud suvlarida 2-3 yosh 1,5, 4-5 yosh 1,4 va 6-7 yosh 1,0 tadan va 8-9 yoshdagilari esa 0,9 tadan tarqalgan. Baliqchilik xo‘jaliklari suv ekotizimlarida Colletopterum avlodidan Colletopterum bactrianum turi daryoning yuqori va quyi qismi suvlarida uchramaydi. Daryoning o‘rta qismi hisoblangan Qamashi tumani baliqchilik xo‘jaliklarida 2-3 yoshdagilari 0,4, 4-5 yosh 0,5, 6-7 yosh 0,7 va 8-9 yosh 0,8 tadan tarqalgan. Hududda bu tur yoshlari zichligi kam va katta yoshdagilarniki ko‘p bo‘lib kamayuvchi populyasiyalari tarqalganligi aniqlandi. Colletopterum cyreum sogdianum 1 m ² joyda 2-3 yosh 0,6, 4-5 yosh 0,7, 6-7 yosh 0,9 va 8-9 yosh 1,0 tadan va Colletopterum ponderosum volgense 2-3 yosh 0,3, 4-5 yosh 0,4, 6-7 yosh 0,6 va 8-9 yosh 0,6 tadan tarqalganligini aniqladik.


4.6.2-jadval
Qashqadaryo havzasi baliqchilik xo‘jaliklarida Unionidae oilasi turlarining yoshi bo‘yicha biotoplarda tarqalishi va zichligi (n=10. m² / dona)

№

Turlar nomi

Yuqori qismi (Yakkabog‘ tumanidagi baliqchilik xo‘jaliklari)

O‘rta qismi (Qamashi tumanidagi baliqchilik xo‘jaliklari)

Quyi qismi (Qarshi tumanidagi baliqchilik xo‘jaliklari)

Tarqalish darajasi

2-3 yosh

4-5 yosh

6-7 yosh

8-9 yosh

2-3 yosh

4-5 yosh

6-7 yosh

8-9 yosh

2-3 yosh

4-5 yosh

6-7 yosh

8-9 yosh

1

Sinanodonta gibba

0,6±0,1

0,5±0,1

0,4±0,1

-

1,4±0,2

1,3±0,2

0,8±0,1

0,6±0,1

0,8±0,1

0,6±0,1

0,5±0,1

-

Evribiont

2

Sinanodonta puerorum

0,5±0,1

0,3±0,1

-

-

1,2±0,2

1,1±0,2

0,7±0,1

0,5±0,1

0,6±0,1

0,5±0,1

-

-

Evribiont

3

Sinanodonta orbicularis

0,9±0,1

0,7±0,1

0,5±0,1

-

1,5±0,3

1,4±0,3

1,0±0,1

0,9±9,1

1,1±0,2

0,8±0,1

0,6±0,1

-

Evribiont

4

Colletopterium bactrianum

-

-

-

-

0,4±0,1

0,5±0,1

0,7±0,1

0,8±0,1

-

-

-

-

Stenobiont

5

Colletopterum cyreum sogdianum

0,3±0,

0,4±0,1

0,4±0,1

-

0,6±0,1

0,7±0,1

0,9±0,1

1,0±0,1

-

-

-

-

Stenobiont

6

Colletopterum ponderosum volgense

-

-

-

-

0,3±0,1

0,4±0,1

0,6±0,1

0,6±0,1

-

-

-

-

Stenobiont

Izoh: Evribiont – suv muhiti omiliga keng doirada moslashgan, Stenobiont - suv muhiti omiliga tor doirada moslashgan.

Quyi qismi Qarshi tumanida 62 tadan ortiq baliqchilik xo‘jaliklari tashkil etilgan. Quyi qismi suvlarida Sinanodonta gibba 1 m ² joyda 2-3 yosh 0,8, 4-5 yosh 0,6, 6-7 yosh 0,5 va Sinanodonta puerorum 2-3 yosh 0,6, 4-5 yosh 0,5 tadan Sinanodonta orbicularis 2-3 yosh 1,1, 4-5 yosh 0,8, 6-7 yosh 0,6 tadan tarqalganligi tahlil qilindi. Bu qismida Colletopterum bactrianum, Colletopterum cyreum sogdianum va Colletopterum ponderosum volgense turlari uchramadi. Bu hududda suv sathining o‘zgarib turishi va suvlar gidrokimyoviy tarkibi turlar tarqalishiga cheklovchi faktorlar sifatida o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.Unionidae oilasi Sinanodonta avlodidan Sinanodonta gibba, S. orbicularis va S. puerorum lar suv tiplarida keng tarqalganligi va zichligining kattaligi bilan farq qiluvchi evribiont turlar ekanligi aniqlandi. Colletopterum avlodiga mansub bo‘lgan Colletopterum bactrianum, C. cyreum sogdianum va C. ponderosum volgense turlari esa tarqalishi va zichligi kam bo‘lgan stenobiont turlarga mansubdir [68; S.1274-1277; 77; S.95-98.].
Qashqadaryo havzasining yuqorida ko‘rib o‘tilgan uchta qismida Corbiculidae oilasi turlarining tarqalishini o‘rgandik (3.6.2-jadval). Yuqori qismi Yakkabog‘ tumanidagi baliqchilik xo‘jaliklari hududida ikki tur Corbiculina tibetensis va C. ferghanensis tarqalgan. Corbiculidae oilasi turlari asosan 3-4 yoshgacha yashaydi. Corbiculina tibetensis 1 m ² joyda o‘rtacha 2 yosh 0,9, 3 yosh 0,8 va 4 yosh 0,7 tadan, C. ferghanensis 2 yosh 1,2, 3 yosh 1,1 va 4 yosh 0,9 donadan uchraydi. Suv ekotizimlarida Corbicula cor, C. fluminalis va C. purpurea lar tarqalmaganligini aniqlandi.
O‘rta qismi Qamashi tumanidagi baliqchilik xo‘jaliklarida Corbiculidae oilasi barcha turlari uchrasada ular zichligining turlicha ekanligi bilan farq qilishi kuzatildi. Corbicula cor 2 yosh o‘rtacha zichligi 0,8, 3 yosh 0,9 va 4 yosh 1,1, C. fluminalis 2 yosh 0,3, 3 yosh 0,6 va 4 yosh 0,8, va C. purpurea 2 yosh 1,0, 3 yosh 1,4 va 4 yosh 1,5, Corbiculina tibetensis o‘rtacha 2 yosh 2,4, 3 yosh 1,8 va 4 yosh 1,6 tadan, C. ferghanensis 2 yosh 2,6, 3 yosh 2,2 va 4 yosh 1,8 donadan tarqalganligi aniqlandi.