O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi termiz davlat universiteti

3-sinf o’quvchilarini insho yozishga o’rgatish usullari.

Og’zaki va yozma insho material manbaiga, mustaqillik darajasiga, tayyorlash usuli, janri va til xususiyatiga qarab tasnif qilinadi.
Insho material manbaiga ko’ra quyidagi uchga bo’linadi:

1. 
   O’quvchining o’zi ko’rgan-bilganlari, eshitganlari haqidagi, yaoni mehnat, kuzatishlar, ekskursiyalar, o’yinlar, o’z tajribasi va boshqa jonli materiallar asosidagi insho;
   
2. 
   Kitob materiali, rasmlar, filьm, spektaklь, o’qituvchi hikoyasi va boshqa manbalar asosidagi insho;
   
3. 
   Turli manbalar materialidan foydalaniladigan insho.
   

Mustaqillik darajasiga, tayyorgarlik ko’rish metodiga ko’ra insho ikki turli bo’ladi:

1. 
   Sinf o’quvchilari uchun umumiy bir mavzu asosida jamoaviy tayyorgarlikdan so’ng yoziladigan insho;
   
2. 
   Alohida mavzu asosida individual tayyorgarlikdan so’ng yoziladigan individual insho.
   

Janriga ko’ra hikoya, tasvir, muhokama tarzidagi insholarga bo’linadi: Boshlang’ich sinflarda tasvir va muhokama elementlari mavjud bo’lgan hikoya tarzidagi inshodan ko’proq foydalaniladi.Inshoni tasnif qilish ta`limiy vazifalarni chuqur anglash va metodik vositalarni tanlashga, shuningdek, ish turlarini zaruriy yo’nalishda, baravar taqsimlashga yordam beradi.
Boshlang’ich sinflarda yozdiriladigan inshoning muhim turlaridan biri kichik yoshdagi o’quvchilarning shaxsiy hayotiy tajribasiga asoslangan inshodir.
Rasm asosidagi insho maktablarda tez-tez o’tkaziladi, chunki rasm bolalar nutqiy ijodini, tasavvurini boyitishga xizmat qiladi. Rasm bolalar sezgisiga ta`sir etadi, hayotning bola tajribasida hali uchramagan tomonlarini ochadi. Rasm o’quvchilarga tanish bo’lgan hodisalarni chuqur anglashga ham yordam beradi.
Insho, boshqacha aytganda, yozish turi bo’lib, matnning muallif tomonidan o’zining fikrlarini ifodalashni maqsad qiladi. Insho yozishning umumiy maqsadi ko’plab sohalarda fikr bildirishni o’rgatishdir, shuning uchun shu usulga ko’ra 3-sinf o’quvchilariga insho yozishni o’rgatish mumkin:

• 
  Ko’rinishlar: O’quvchilarga tushunchalarini ifodalash va yaxshi tushuncha qoldirish uchun o’qituvchi bir nechta misollar bilan boshlaydi. Masalan, “Barcha hayvonot olamida eng sevimli hayvonim qo’shiqchi kuchli ayiq.” Bu ko’rinishda muallifning fikri aniqroq va tushunchani yetkazib beradi.
  
• 
  Fikr bildirish: Insho yozish uchun quyidagi tartibni izohlash kerak: Taʼriflash – Muammo hisoblang – Hal qilishingiz kerak – Natija hisoblang. Bu tartibda o’quvchilar misollarni uning jihatlarini tahlil qiladilar va natijada inshoningsizlikka erishadilar.
  
• 
  O’yinlar: O’yinlar insho yozuvining ahamiyatli bir qismi bo’ladi, chunki ular o’quvchilarni hujjatlarga qaraganda ko’proq ishonchli yoki ko’proq qiziqqan qilishadi. O’yinlar o’quvchilarni fikrlashga, yozishning maqsadlariga mos keladigan matnlar yaratishga va ularni insho yozishda mustaqil hisoblashni o’rgatishga yordam beradi.
  

Insho yozishni oʻrganuvchi uchun muhim boʻlgan boshqa masalalar orasida, muallifning qoʻllangan dasturiy vositalar, taʼlim vositalari va fan testlari kiritilishi mumkin.

3-sinf o‘quvchilarini insho yozishga o‘rgatishning bir qancha usullari mavjud. Samarali usullardan biri o’quvchilarga yozishdan oldin o’z fikrlarini tartibga solishga yordam berish uchun veb yoki Venn diagrammasi kabi grafik organizatorlardan foydalanishdir. Yana bir usul – fikrni miya hujumi, konturni yaratish va taxminiy qoralama yozishni ko’rsatish orqali yozish jarayonini modellashtirish. Fikr-mulohaza bildirish va rag‘batlantirish ham o‘quvchilarning yozish ko‘nikmalarini oshirishda muhim ahamiyatga ega. Bundan tashqari, qiziqarli va ijodiy yozish ko‘rsatmalari o‘quvchilar uchun yozish jarayonini yanada qiziqarli qiladi.
Insho yozishni o’qish va tushunishga qiziqishni oshirish: O’qituvchilar insho yozishni o’qitish uchun o’quvchilarni insholar haqida gaplashib, ularning fikrlarini eshitib, ularning fikrlariga qiziqishni oshirishadi. Bu, insho yozuvchi o’quvchilarning mavzuni tushunadigan va uning ustida ishlashlarini rag’batlantiradi