O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi termiz davlat universiteti

2-BOB: 3-sinfda o’quvchilarni insho mavzusiga mos ma’lumotlar bilan tanishtirish usullari.
Mazkur ish faoliyatida o’quvchilarning mantiqiy tafakkurining rivojlantirilganini, ya’ni rasmni analiz qilishi, savollar tuzish, sarlavha topish orqali rasm mazmunini umumlashtirganligini, qismlarning o’zaro bog’lanishini, fikrini asoslashini, xulosa chiqarishini ko’rish mumkin. Bunda eng muhim ish rasm va uning qismlariga tuzilgan rejaning asoslanganligida. Bu o’quvchilarni o’z fikrlarini dalillashga o’rgatadi.
O’quvchilarning nutqiy ko’nikmalarini yozma ifodalashlarida, birinchi navbatda, to’g’ri yozish ko’nikmalari shakllantirilishi kerak. To’g’ri yozuv avtomatilashadigan hodisa. To’g’ri yozuvga doir bilim sistematik mashqlar davomida ko’nikmaga, so’ng malakaga aylanadi. Bu o’quvchilar uchun qiyin jarayon. Malaka til hodisalarini ongli egallash asosida anglanadi, o’quvchilarning mantiqiy tafakkurini ishga solish uchun tafakkuri aktivlashtiriladi va rivojlantiriladi.
Ona tilidan bilim, ko’nikma va malakalarni egallashlari uchun o’quvchilarning ma’lum darajada aqliy zo’riqishlarini, muayyan aqliy mehnat usullarini talab etadi. O’quvchilardagi rivojlanish o’qituvchining darsdagi noto’g’ri rahbarligi va o’qitish usullaridan to’g’ri foydalanmasligi oqibatida to’xtab qoladi. O’qituvchining to’g’ri va sistematik rahbarligi, fanning o’quvchilarning mantiqiy tafakkurini rivojlantirishdagi rolini tushunib harakat qilishi aqliy rivojlanishni ta’minlaydi.
Boshlang’ich sinflarda insho ta`limiy xarakterda bo’ladi, 3-sinfdagina tekshiruv insho o’tkazish mumkin. Rag’batlantirish maqsadida ta`limiy insholar ham baholanadi, lekin salbiy baho qo’yish tavsiya etilmaydi.
3-sinf o’quvchilarini insho mavzusiga tegishli ma’lumotlar bilan tanishtirishning bir necha usullari mavjud. Mavzu uchun kontekstni ta’minlash uchun rasmlar, videolar yoki diagrammalar kabi ko’rgazmali vositalardan foydalanish yondashuvlardan biridir. Yana bir usul – mavzuga oid hayotiy misollar yoki hikoyalardan foydalanish va o‘quvchilarning qiziqishini uyg‘otishdir.

O‘qituvchilar o‘quvchilarga mavzuni o‘rganish va uni chuqurroq tushunishga yordam berish uchun amaliy mashg‘ulotlar yoki tajribalardan ham foydalanishlari mumkin.Yana bir samarali usul o‘quvchilarga mavzu bo‘yicha g‘oyalar yaratish va o‘z bilimlarini baham ko‘rishga yordam berish uchun guruh muhokamasi yoki aqliy hujumni o‘tkazishdir. Va nihoyat, o’qituvchilar mavzuga mos keladigan kitoblar, maqolalar yoki veb-saytlar kabi o’qish materiallarini belgilashlari va talabalarni eslatma olishga va savollar berishga undashlari mumkin. Bu usullar talabalarni qiziqtirishga yordam beradi va ularga muvaffaqiyatli insho yozish uchun zarur bo‘lgan asosiy bilimlarni beradi.

1. 
   Ko’rgan, eshitgan yoki o’qigan ma’lumotlarga bog’liq inshootlar yozish.
   
2. 
   Mavzu bo’yicha qancha ma’lumot bilishni xohlaganligini o’rganing va buni insho ko’rinishida ifodalang.
   
3. 
   Inshoning boshida mavzuga oid savol toping va javobini inshotda berib ko’rsatishga harakat qiling.
   
4. 
   Mavzuga oid kutubxonadan, internetdan yoki boshqa manbalardan malumot to’plang va ularni inshoning matnida ishlatishga harakat qiling.
   
5. 
   Inshootda mavzuga oid odatiy voqealarni, misollarini keltiring va bu yerda muhim bo’lgan tafakkur-tahlil bilan birga ifodalang.
   
6. 
   Inshootda mavzu boyicha fikrlash uchun boshqa odamlarning fikrlaridan foydalanishingiz mumkin.
   
7. 
   Inshootni yozarken, muhim hisoblashingiz kerakki, inshotingizning yangi bilimlar yoki ma’lumotlar kiritilganligiga ishonchingiz oshirilsin.
   
8. 
   O‘zingizning shaxsiy tajribalaridan ham foydalanishingiz mumkin, bu esa inshotingizni ko‘proq shaxsiy va qiziqtiradigan qiladi.
   
9. 
   Dastlabki insholaringizga qaraganda, quyidagi insholaringizda keltirilgan ma’lumotlar sonini va tafsilotlarni oshirishingizga harakat qiling.
   

Inshotni yozishning eng muhim qismi, uni yozishga boshlashdir. Bunda, ma’lumotlarni to’plash va tartiblashda samarali bo’lish uchun vaqt ajratishingiz lozim.
Boshlang`ich ta`limning asosiy maqsadlaridan biri ham umumiy o`rta ta`lim uchun zarur bo`lgan savodxonlik davrida shakllantirishga qaratilgandir.Shu sababli bo`lajak o`qituvchilarni tayyorlashda ta`lim mazmuniga qo`yilgan talablarga jiddiy yondashmoq lozim bo`ladi. Birinchi va ikkinchi sinflarda bolalar maktab hayotida faoliyat ko`rsatishga tayyorlanadi. O`quv fanlaridan umumiy tushunchalar beriladi o`qish, yozish, hisoblash, kuzatish va mehnat malakalari hosil qilishga savodxonlik to`liq egallanishiga asosiy etibor qaratishdi.Uchinchi, to`rtinchi sinflarda esa bilim, ko`nikma va malakalar yanada mustahkamlanadi ,dastlabki nazariy tushunchalar hamda tasavurlar hosil qilinadi.
Kichik o’quvchilarning yozma va og’zaki nutqi darajasi bugungi kunda nafaqat metodik yoki pedagogic,balki jamiyat miqyosidagi ijtimoiy muammolardanbiri bo’lib turibdi.Kommunikativ muloqot ishtirokchilarining ko’pchigi o’z fikrini aniq va ravon ifodalashga,fikrlarini ma’lum bir tizimda bayon etish qobiliyatiga,balki ta’lim tizimining barcha bosqichlarida,barcha o’quv fanlari tizimida kuzatish mumkin.Ta’lim amaliyotida,asosan,adabiy ta’limda fikr ifodalashning nozik tomonlari,uning rang-barangligi va emotsionalligiga erishishga e’tibor qaratiladi.