O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi termiz davlat universiteti

1.3 Insholarning tarbiyaviy ahamiyati.
Inshoning tarbiyaviy ahamiyati tanlanadigan mavzuga, shuningdek, insho ustida o’quvchilar qanchalik mustaqil ishlashi va qiziqishiga, insho g’oyasiga ham bog’liq.Insho bolalarning voqea-hodisalarni chuqur his etishiga yordam beradi, izchil fikrlashga o’rgatadi, tilga va adabiy ijodga qiziqishlarini o’stiradi. Bolalar eng qiziqarli va o’zlariga yaqin voqea-hodisalar haqida hikoya qiladilar va yozadilar, ularning inshosi mustaqil ishlash malakasini o’stiradi, ommaviy faollikni oshiradi.
Tanlangan mavzuning g’oyaviy yo’nalishini ochish tarbiyaviy vazifani hal qilishga imkon beradi. Bu jihatdan mehnat, mehnat qahramonlari haqidagi, bolalarning hayoti, maktab, tug’ilib o’sgan qishlog’i yoki shahri haqidagi, urush qahramonlari haqidagi mavzular ayniqsa qulay. Bu mavzulardagi insholar mehnat kishilariga, qahramonlarga chuqur hurmatni tarbiyalaydi.
Insho jamiyat hayotini tushunishga o’rgatadi. Tabiatga, kishilarga, ularning yaxshilikka intilishlari va harakatlariga, mehnatga va mehnat mahsuliga muhabbatni tarbiyalaydi, kishilar xatti-harakatidagi chiroyli jihatlarni egallashga, hozirgi zamon axloqiy talablarini anglashda o’quvchilarga yordam beradi.
Insholarning tarbiyaviy ahamiyati juda yuqori. Insho yozish shakli va uslubi, ma’nosi va mazmunining aniq ifodasi, nutqning aniq va to’g’ri bo’lishi kabi ko’plab jihatlarda insonlar o’zining fikrlarini ifoda qilishda ishlatadi. Bu esa o’ziga xos bir tarzni ega bo’lgan har bir insonning uning o’sha bilan birlashgan bo’lsa ham, o’sha inshoni yozgan avvalgi odamlardan farqli bo’lmasini ta’minlaydi.
Insho yozuvining tarkibi ham muhimdir. Uning ma’nosi, mazmuni va qayd etilgan fikrlar muvofiqligida insho bir muhim mavzu haqida qayd etiladi va undagi fikrlar bir-biriga bog’liq bo’ladi. Bu esa insonning tushunishini oshirib, uning g’alaba qozonishi uchun zarurdir. Shuningdek, insho yozuvchi kabi insonning nutqi ham aniq va to’g’ri bo’lishi lozim. Bu esa uning so’zlari bilan boshqa odamlarni tushunishini va ularga xabar yetkazishini ta’minlaydi.
Bularni ko’rib chiqib turibdiki, insholarning tarbiyaviy ahamiyati juda katta. Ular insonga mantiqiy fikrlash, nutqni aniq va to’g’ri ishlatish, yozuv xususiyatlarini o’rganish kabi ko’plab yaxshi huquqiy qobiliyatlar beradi. Shuning uchun ham insho yozuvchi bo’lishning halqaro darajasi hamda turli sohalarda foydalanilishi juda katta.

Insholar muhim ta’lim vositasidir, chunki ular o’quvchilarda tanqidiy fikrlash, tadqiqot va yozish ko’nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Insho yozish jarayonida o‘quvchilar axborotni tahlil qilish, o‘z fikrlarini tartibga solish, o‘z fikrlarini aniq va izchil ifoda etishni o‘rganadilar. Insholar, shuningdek, talabalarni tadqiqot olib borishga va yangi mavzularni o’rganishga undaydi, bu ularning turli mavzular bo’yicha bilim va tushunchalarini kengaytirishga yordam beradi. Bundan tashqari, insholar talabalarga o’z ovozi va yozish uslublarini rivojlantirish imkoniyatini beradi, bu hayotning ko’plab sohalarida qo’llanilishi mumkin bo’lgan qimmatli mahoratdir.

Insho bolalarni voqea-hodisalarni chuqur his etishga yordam beradi, izchil fikrlashga o’rgatadi, tilga va adabiy ijodga qiziqishlarini o’stiradi. Bolalar eng qiziqarli va o’zlariga yaqin voqea-hodisalar haqida hikoya qiladilar va yozadilar, ulaming inshosi mustaqil ishlash malakasini o’stiradi, ommaviy faollikni oshiradi.
Tanlangan mavzuning g’oyaviy yo’nalishini ochish tarbiyaviy vazifani hal qilishga imkon beradi.Bu jihatdan mehnat, mehnat qahramonlari haqidagi, bolalarning hayoti, maktab, tug’ilib o’sgan qishlog’i yoki shahri haqidagi, urush qahramonlari haqidagi mavzular ayniqsa qulay.Bu mavzulardagi insholar mehnat kishilariga, qahramonlarga chuqur hurmatni tarbiyalaydi.
Vatan so’zida kishining bolalikda o’sib-ulg’aygan joyi tasviri ko’z oldiga keladi. Ishlab chiqarishga ekskursiya materiali asosida mehnat haqidagi insho yangi tarbiyaviy imkoniyatlarni ochib beradi: unda bolalar ishlab chiqarishdagi muvaffaqiyat va qiyinchiliklar, ilg’or kishilar haqidagi, kasb va mutaxassislik haqidagi, texnika haqidagi ma’lumotlardan foydalanadilar. Ishlab chiqarishga ekskursiya va mehnatni tasvirlash bilan bog’liq holda kasb haqida suhbatlashishga to’g’ri keladi va bu inshoda o’z aksini topadi. Mehnat haqidagi insho gazetaga maqola shaklida yozilishi mumkin. Mehnat yoki ishlab chiqarish haqidagi insho mavzulariga «Bizning qishloq», «Karam uzish», «Bog’da», «Bizning jamoa xo’jaligimiz», «Pochtada», «Do’konda», «Paxtakorlarga yordamimiz», «Bizning hashar», «Maktab yer uchastkasida», «Daraxt o’tqazish» kabilar kiradi. «Men nimalarni bilaman» mavzusidagi tanlovga bolalar juda qiziqadilar.Tanlov bolalarning mehnat ko’nikmalarini aniqlabgina qolmay, ularni uyda, polizda, bog’da ishlashga rag’batlantiradi.Maqsad kishilarga foyda keltiruvchi mehnatga hurmatni tarbiyalashdir.Qishloq maktab o’quvchilari ota-onalariga sabzavotlar ekish, hosilni yig’ish, o’tin tayyorlash kabi ishlarda qanday yordamlashganliklari haqida yozadilar.Sinfda mehnat haqidagi insho muhokama qilinadi.Bolalar foydali, zaruriy ijtimoiy faoliyat sifatida mehnatning mohiyatini tushuntiradilar.
Kelajak haqida «Kim bo’lishni xohlayman?» mavzusida tayyorgarliksiz hikoya qilish tarzidagi insho ham katta tarbiyaviy kuchga ega.Juda yaxshi yozilgan inshoni sinfda ifodali o’qib berish va tahlil qilish bolalarni tarbiyalaydi. Ba’zi maktablarda bolalar inshosi va hatto bolalar she’rlari to’plami tuziladi, yaxshi yozilgan hikoya uchun tanlov e’lon qilinadi.