O'zbekiston respublikasi oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti

Organik moddalar chirishi jarayonida va keyingi o'zgarishlarida sopropelli kolloid massaga aylangan suvo'tlari va plankton hayvonlaming qoldiqlaridan iborat. Demak, yonuvchi slaneslar kulli sopropelitlardir. Ular gugurt yordamida oson alangalanadi, qurumli alanga berib yonadi va undan kuydirilgan rezina hidi keladi. Slaneslardan quruq haydash yo'li bilan organik moddalar olinadi. Ularda 60-80% uglerod, 10% gacha vodorod bo'ladi. Neft bitumlari shimilgan yonuvchi slaneslar ham uchraydi. Neft qatoridagi bitumlar slaneslardan organik erituvchilar yordamida oson ajratib olinadi. Bunday slaneslar amaliy ahamiyatga ega. Yonuvchi slaneslar chuchuk ko'llarda, laguna va dengiz sharoitlarida hosil bo'ladi. Ulaming konlari Volgabo'yida, Pechora havzasida (yuqori yura), Boltiqbo'yida (paleozoy), O'rta Osiyoda (paleogen) uchraydi. Yonuvchi slaneslar mineral yoqilg'i sifatida ishlatiladi.

Organik moddalar chirishi jarayonida va keyingi o'zgarishlarida sopropelli kolloid massaga aylangan suvo'tlari va plankton hayvonlaming qoldiqlaridan iborat. Demak, yonuvchi slaneslar kulli sopropelitlardir. Ular gugurt yordamida oson alangalanadi, qurumli alanga berib yonadi va undan kuydirilgan rezina hidi keladi. Slaneslardan quruq haydash yo'li bilan organik moddalar olinadi. Ularda 60-80% uglerod, 10% gacha vodorod bo'ladi. Neft bitumlari shimilgan yonuvchi slaneslar ham uchraydi. Neft qatoridagi bitumlar slaneslardan organik erituvchilar yordamida oson ajratib olinadi. Bunday slaneslar amaliy ahamiyatga ega. Yonuvchi slaneslar chuchuk ko'llarda, laguna va dengiz sharoitlarida hosil bo'ladi. Ulaming konlari Volgabo'yida, Pechora havzasida (yuqori yura), Boltiqbo'yida (paleozoy), O'rta Osiyoda (paleogen) uchraydi. Yonuvchi slaneslar mineral yoqilg'i sifatida ishlatiladi.

Ko'mir. Kelib chiqishi bo'yicha daraxtsimon o'simliklar qoldiqlaridan hosil bo'lgan gumusli ko'mir, daraxtsimon o'simliklarning urugiari, kutikulalari, probkasi, qobig'i va boshqa smolali qismlaridan iborat lipitobiolitlar va suvo‘ tlari dan kelib chiqqan sopropelitli turlarga bo‘linadi. Gumusli ko‘mirlar juda keng tarqalgan. Ular qo‘ng‘ir, to‘q kulrang yoki qora, xira yoki yaltiroq boiadi. Solishtirma og‘irligi 1,1-1,7, qattiqligi Moos shkalasi bo‘yicha 1-3. Gumusli ko‘mirlaming bir qancha xillari mavjud. Ular fyuzen, vitren, klaren va dyurenlardir. Fyuzen - shoyisimon yaltiroq tolali, xira, mo'rt va yumshoq (qoiga yopishadi) boiib, katakli tuzilishga ega. Agar katak devorlari shishgan va teshikchalari kichik yoki umuman bo‘lmasa, ksilofyuzen deyiladi. Vitren - shisha yaltiroqligiga va chig'anoqsimon sinishga ega, qattiq va mo‘rt ko'mir bo‘lib, strukturasiz yoki katak izlari saqlangan gellashgan moddadan iborat.