O’zbekiston respublikasi oliy talim vazirligi samarqand veterinariya medisinasi instituti tabiiy va ilmiy fanlar kafedrasi

 
 
 
 
 
 
 
 
2 
 
 
 
 
 
 
 
 
3 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Sinov savollari 
1. Abbe refraktometrining tuzilishi va ishlash prinsipini tushuntiring. 
2. Sindirish ko’satkichining fizik ma’nosini tushuntiring. 
3. To’la ichki qaytish deb nimaga aytiladi va u qanday hollarda kuzatiladi? 
4. (2) formulani keltirib chiqaring. 
5. 
Ishni bajarish tartibini tushuntiring.

---

98 
6. Refraktometr nima? 
7. Yorug’likning to’la ichki qaytish hodisasi. 
8. Sindirish ko’rsatkichi nima? 
9. Sindirish ko’rsatkichining konsenratsiyaga bog’liqligi. 
10. Refraktometrning ishlash prinsipini tushuntiring. 
Masalalar
1. Massasi 10 kg sentrafuga rotori diametri 0,5 m diskdan iborat. Disk chetiga 
urinma bo‘ylab 100 N kuch ta’sir qiladi. Kuch ta’siri boshlangandan qancha 
vaqt o‘tgach rotor 200 ayl/sek marta aylanishini aniqlang. 
2. G‘alla yanchish mashinasi barabani shunday aylanmoqdaki, uning 
aylanishlar soni vaqtdan 
,
2
Bt
A
n


1
4


c
A
3
2


c
B
c
t
10

?

n
bog‘liqligi
tenglama shaklida bo‘lsin: 
3. MSA – 10 markali don o‘rgich valining aylanish tezligi 10 s da 60 grd/s dan 
102 grad/s gacha o‘zgaradi. Harakatni tekis tezlanuvchan deb hisoblab, 
aylanma tezlanishni va shu vaqt ichidagi to‘la aylanishlar sonini toping. 
4. Chorvachilik fermalarida elektr dvigatel yordamida harakatga keltiriladigan 
nasoslar o‘rnatiladi. Agarda fermaga bir sutkada 50 000 1 suv zarur 
bo‘ladigan bo‘lsa va u sutkada 10 soat ishlasa, 10 m chuqurlikdan tortib 
olinayotgan suv bilan fermani ta’minlash uchun nasosni harakatga 
keltiruvchi dvigatelning quvvati qancha bo‘lishi zarur. Foydali ish 
koeffitsienti 50%. 
5. OSISH – 5 markazdan qochirma suv nasosi valining aylanish chastotasi 
1410 ayl/min. Motor quvvati 0,6 kVt bo‘lsa, aylantiruvchi momentni toping. 
6. Inersiya momenti 20 kg m
-2
bo‘lgan don yanchuvchi baraban 1200 ayl/min 
tezlik bilan aylanmoqda. Aylantiruvchi moment olingandan so‘ng baraban 3 
min 20 s dan so‘ng to‘xtaydi. Barabanga ta’sir qiluvchi tormozlovchi 
momentni aniqlang. 
7. Elektr toki uzilgach “Ural-3” separatori barabanining aylanish chastotsini 
9000 ayl/min dan 4200 ayl/min gacha kamaytirishda ishqalanish kuchlari 
80,52 kJ ish bajargan bo‘lsa, barabanning inersiya momentini toping. 
8. Agar 100 m masofani sportchi 10 s da 740 Vt foydali quvvat rivojlantirib 
yugurgan bo‘lsa, u o‘rtacha qancha kuch sarflangan. 
9. 160 N nagruzkada muskulning izotopik qisqarish tezligi 1,6 sm/s. 
Muskulning qisqarish fazasida rivojlantiradigan mexanik quvvatni aniqlang. 
10. Pichan o‘ruvchi KUF-1,8 markali mashinaning maydalagichi barabani 900 
ayl/min chastota bilan aylanadi. Barabanni ichi bo‘sh silindr hisoblab uning 
kinetik energiyasini aniqlang. Uning massasi 1300 kg va diametri 600 mm. 
11. Massasi 0,5 kg va diametri 40 sm bo‘lgan disk, 1500 ayl/smin tezlik bilan 
aylanmoqda. Uni tormozlaganda 20 s dan so‘ng to‘xtaydi. Tormozlovchi 
momentni aniqlang. 
12. Simobli monometrda 47 g simob bor. Monometrdagi simobning xususiy 
tebranishlar davrini aniqlang. Monometr aylanasining ichki diametri 4 min. 

---

99 
13. Suvga qo‘yilgan manba to‘lqin uzunligi 
3
10
2


m bo‘lgan ultratovushni 
hosil qiladi. Suvdan chiqadigan tovushning to‘lqin uzunligi qancha bo‘ladi. 
Suv va havo temperaturasini 20
0
C deb hisoblang. 
14. Ultratovush bilan davolovchi veterinar apparati VUT-7 intensivligi 0,6 
Vt/sm
2
bo‘lgan ultratovush tebranishlarini hosil qilmoqda. Agar nurlatgich 
yuzasi 6 mm
2
bo‘lsa, 5 minutda qoramol tanasiga qancha energiya o‘tadi. 
15. Molxonada shovqin 60dB dan oshmasligi kerak. Agar KTU-10 em 
tarqatgich ishlayotganda tovush 100dB gacha oshsa tovush intensivligi 
necha marta ko‘payganini toping. 
16. Organizm to‘qimalaridagi potologik o‘zgarishlarni ultratovush yordamida 
diognostika qilish vaqtida qaytuvchi signal nurlanishdan 
5
10
5


s dan keyin 
qabul qilingan. Qanday chuqurlikda to‘qimalarda bir jinslilik buzilganligini 
aniqlang. 
17. Veterinariyada sigirlarning mastitini davolashda 880 kGs chastotali va 
intinsivligi 0.9 Vt/sm
2
bo‘lgan ultratovushdan foydalanishgan. Agar 
to‘qimalar yutilish koefitsenti 0.2 sm
-1 
bo‘lsa, 10 sm chuqurlikda 
ultratovush intinsivligi qanday bo‘ladi? 
18. Chastotasi 1 MGs li ultratovushning suvda so`nish koefitsenti 0.01 m
-1
manbadan 70 m masofa ultratovush intinsivligi necha marta kamayadi. 
19. 2 sm uzunlikda to‘lqinga sozlangan rezonatorga yaqinlashganda unda 
tebranishlar qo‘zg‘atish uchun chastotasi 16 kGs bo‘lgan tovush manbai 
qanday tezlikda ega bo‘lishi kerak? Tovush tezligini 340 m/s deb olingan. 
20. Vt/sm
2
intensivlikdagi ultratovush bilan nurlangan organizm to‘qimasining 
2 sm chuqurlikdagi bosimning amplituda qiymati (atm.larda) aniqlangan. 
To‘qimasining yutish koefitsenti 0.19 sm
-2 
zichligini esa 1.06 g/sm
3 
deb 
oling. 
21. 3 mm qalinlikdagi faneradan tovush o‘tganda uning intensivligi 10 marta 
kamayaadi. 12 sm qalinlikdagi faneradan o‘tgan tovushning intensivligi 
qancha bo‘ladi? Faner yuziga tushayotgan tovush intensivligi 10
-4
Vt/m
2
. 
22. Ko‘chadagi shovqin 80 dB ga teng. Bunday shovqin mollarning fiziologik 
holatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, masalan, suti kamayadi. Molxonada shovqin 
60 dB dan kam bo‘lishi uchun shovqin intensivligini necha marta 
kamaytirish zarur? 
23. Yuzi 70 mm
2
bo‘lgan nog‘ora pardasiga 10-15 Vt/sm
2
intensivlikdagi 
tovush energiyasining 74% tushadigan bo‘lsa, diametri 6 sm bo‘lgan 
stetoskop varonkasiga kiradigan yurak tonlarining intensivligini aniqlang. 
24. Kran yordamida trubaning gorizantal qismida suvning tezligi 10 sm/s gacha 
oshiriladi. Bu holda suvning truba devorlariga bosimi necha marta 
kamayadi? 
25. Hayvonlarning suv bilan davolashda ishlatiladigan Sharka dushida bosimi 4 
atm gacha bo‘lishi mumkin. Bunday dush uchun ishlatiladigan idishda 
suyuqlik sirtining dush teshiklariga nisbatan balandligi qanday bo‘lishi 
kerak? 

---

100 
26. Fermalarda suv bilan taminlovchi gorizantal trubaning keng joyida suv 0.6 
m/s tezlikda ega. Agar trubaning keng va tor joyida bosimlar farqi 3.3 kPa 
bo‘lsa tor joyida suvning tezligini toping. 
27. Og‘irligi havoda 78 g, suvda 68 g bo‘lgan jism sirka kislotaga botirilganda 
67.3 g og‘irlikga ega. Sirka kislotaning zichligini toping. 
28. Naycha uchining diametri 2 mm bo‘lgan tomizgich asbob yordamida 
olingan 35 tomchi kana kunjut moyining massasi qancha bo‘ladi? 
29. DAS-21 sut sog‘ish apparatidagi trubada bosim 40 kPa ga kamaytirildi. 
Agarda 550 litr sutni trubaning bir qismidan ikkinchi qismiga ko‘chirishda 
ishqalanishni engish uchun 25 kJ energiya sarflanadigan bo‘lsa, trubaning 
ikkinchi uchida bosim qancha? 
30. Diametri 8 mm va uzunligi 0.3 m bo‘lgan it kapelyarining uchlaridagi 
bosimlar farqi 800 paskal bo‘lsa, kapilyar orqali 1 soatda qancha bosimda 
qon o‘tadi? 
31. Sutdan qaymoq olishda diametri 2 mkm bo‘lgan moy zarralari harakatining 
tezligini aniqlang. Sutning zichligi 1.034 gr/sm
3
, moyniki esa 0.94 gr/sm
3
. 
Sutning yopishqoqligi 0.01 gr ga teng deb olingan. 
32. Diametri 8 mkm va uzunligi 0.7 sm bo‘lgan kapilyarlardagi qon oqimiga 
ko‘rsatiladigan qarshilikni aniqlang. 
33. Cho‘chqaxonalardan suyuq go‘ngni chiqarishga mo‘ljallangan UN -10 
nasos qurilmasi 1 soatga 10 m
3
go‘ngni dalaga qo‘yadi. Agar gorizantal 
trubaning uchlaridagi bosimlar farqi 30 kPa bo‘lsa, trubadagi ishqalanishni 
engish uchun qancha ish bajariladi? 
34. Gorizantal trubaning biror joyida ko‘ndalang kesim yuzadan suv 1 m/s 
tezlik bilan oqayotgan bo‘lsa, ikkichi qism yuzasi birinchisidan ikki marta 
kam bo‘lgan shu qismlardagi bosimlar farqini aniqlang. 
35. Sigirning qonida normal holatda eritrositlar o‘tirish tezligi 0.7mm/soat 
bo‘ladi. Yallig‘lanish tufayli eritrositlar bir-biriga yopishib qoladi va 
ularning effektiv diametri oshadi. Bunda SOE 40 mm/soat bo‘lsa, sigirning 
qonidagi eritrositlar uyushmalarining diametrini tiping. 
36. Hayvonlardagi nafas olish yo‘llarini davolash uchun ishlatiladigan XII 
apparati dorilarni ayrozollar shaklida purkatadi. Yuqori dispersiyali aerozol 
diametri 5 mkm va zichligi 
3
10
7
.
1

kg/m
3 
bo‘lgan aerozollarning 20
0
C 
temperaturadagi o‘rtacha kvadratik tezligini aniqlang. 
37. Qoramollarning normal temperaturasi 37
0
C. Kasal bo‘lishi tufayli 
temperatura 39
0
C ga ko‘rsatilgan. Bunda qon zarralarining o‘rtacha kvadrat 
tezligi qanchaga oshgan? 
38. Efir 
0
)
(
2
5
2