O‟zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‟rtа mахsus tа‟lim vаzirligi urgаnch dаvlаt univеrsitеti turizm va iqtisodiyot fakulteti

22.2.Xalqaro turizmda turistlarning hayoti xavfsizligini ta‟minlashning 
xalqaro huquqiy va me‟yoriy hujjatlari 
Turizmning xalqaro miqiyosida rivojlanib borayotganligining sabablaridan
biri, xalqaro nizolarning pasayishi, qurollanishning susayganligi natijasida jahon
xalqlarining biri-biriga qiziqishi, ko‗rishishga, muloqot qilishga, xalqlarning
tarixiy-ma‘naviy madaniyatiga, xalqlar yashayotgan davlatlar tabiatiga qiziqishi,
intilishi hisoblanadi. Turizmdagi xalqaro huquq-me‘yorlarini qabul qilgan

---

---

337

mamlakatlarda turistlar ana shu huquq-me‘yorlarga ishonib, suyanib, erkin harakat
qilishadi. Shu bilan birga, turizm rivojlanishida turistik oqimlarning muayyan
davlatda yoki davlatlarda ko‗payishi turizmdagi xalqaro tashkilotlarning
faoliyatiga ham bog‗liq bo‗ladi.
Har bir davlatda, shuningdek xalqaro miqiyosda turizmni tashkil etishning
eng muhim elementlaridan biri – turistlarning sog‗lig‗i va hayoti xavfsizligining
ta‘minlanishi hisoblanadi. Turistlarning hayoti xavfsizligi va buyumlarining
saqlanish kafolati xalqaro miqiyosda va davlatlar hududlarida harakatlanish
xavfsizligidagi juda ko‗p majmuali tadbirlarning qonun himoyasida ta‘minlanishni
talab qiladi.
Turizmning xalqaro xavfsizligidagi xalqaro tajribalarni Butunujahon turistik
tashkiloti (BTT) tadqiq qiladi va tadqiqot natijalari asosida ishlab chiqilgan
tavsiyalarni xalqaro turizm to‗g‗risidagi qonun va huquqiy-me‘yoriy hujjatlar
qabul qilgan davlatlarga ko‗rsatma – yo‗llanma sifatida taqdim qilib kelmoqda.
Sayohatlarning xavfsizligini ta‘minlash haqidagi Hartiya 1985- yil BTT dagi
Bosh Assambleyaning VI – sessiyasida qabul qilingan. Hartiya tarkibi 9 ta modda
va turist kodeksi, yana 9 ta moddadan iborat. Hartiyaning IV-moddasida
turistlarning sog‗ligi va hayoti xavfsizligini ta‘minlashda, ularning buyumlarining
saqlanishi, har bir davlat hududlarida erkin harakat qilishida quyidagi talablar
bajarilishi dunyodagi barcha davlatlarga tavsiya qilingan:


turistlarga imkoniyatlarning yaratilishi, o‗z davlatida va chet ellik

turistlar uchun sayohatlar davrida BMT, BTT, Xalqaro fuqarolar aviatsiyasi
tashkiloti, Xalqaro dengiz tashkiloti, Xalqaro bojxona hamkorligi Kengashi va
boshqa xalqaro tashkilotlarining turizm to‗g‗risidagi, xalqaro turizm to‗g‗risidagi
«Holatlar», «Dasturlar», «Huquqiy-me‘yorlar» bilan tanishish, o‗rganish,
foydalanish sharoitlarini yaratishlari;


turistlarning bilimi va madaniyati o‗sishiga hamkorlik qilishi va yetib

kelgan davlatlarning mahalliy aholisi bilan bo‗lgan muloqatlarda, aloqalarda
o‗zaro tushunish, o‗zaro do‗stona muhitlarining yaratilishi;

---

---

338



turistlarning hayoti xavfsizligini ta‘minlash va buyumlarining saqlanish

chora-tadbirlarini xalqaro qonunlarga mos holda ishlab chiqishi;


gigiyena va sog‗liqni saqlash xizmatlariga murojaat qilish, yordam

olishning barcha shart-sharoitlarini yaratishi, yuqumli kasalliklar va baxsiz
hodisalardan saqlanish haqida ogohlantirish;


turizmda buzg‗unchilik maqsadlaridagi qilingan har qanday xatti-

harakatlarning oldini olish;


turistlar va mahalliy aholini giyohvandlik moddalaridan noqonuniy

foydalanish manbalaridan himoya qilish tizimlarini ishlab chiqishi kabi xalqaro
turizm huquqiy-me‘yorlari ishlab chiqilgan.
BTT ning «Jahon turizmi bo‗yicha Manila deklaratsiyasi» ni qabul qilgan
Turizm bo‗yicha Butunjahon konferensiyasi qarorlari muhim ahamiyatga ega.
Konferensiya 1980- yil 27- senabrdan 20 oktabrgacha Filippin davlatining
poytaxti Manila shahrida bo‗lib o‗tdi. Konferensiyaga 107 davlatning
delegatsiyalari va 91 delegatsiya kuzatuvchi sifatida qatnashdi.
Manila konferensiyasidagi eng muhim qaror va tavsiyalar xalqaro miqiyosida
va davlatlarda turistlarning hayoti xavfsizligini, sog‗lig‗ini ta‘minlash va ularning
buyumlarini saqlash, davlatlarda turistlarning erkin harakatlariga barcha shart-
sharoitlarni yaratish natijasida xalqlar, elatlar va millatlarning do‗stona aloqalariga
asoslar yaratiladi, millatlar o‗rtasidagi urf-odatlarni o‗rganish, qiziqish natijasida
bir-biriga yaqinlik qiluvchi davlatlararo madaniyat markazlari kelib chiqadi.
Konferensiyaning tinchlik shiori – «Dunyoda tinchlikni, hamkorlik, hamjihatlikni
saqlash, xalqlarning madaniy merosini rivojlantirishda turizmning hissasi»
mavzusi qabul qilindi.
Butunjahon
turizm
tashkilotining
(BTT)
dunyo
davlatlarining
Parlamentlariaro turizm bo‗yicha xalqaro konferensiyasi Niderlandiyaning Gaaga
shahrida 1989-yilning 30-martidan 14-apreligacha bo‗lib o‗tdi. Konferensiya
ishida Parlamentlararo ittifoq (MGS) vakillari ham qatnashdi. Bu xalqaro
tashkilotni Niderlandiya davlatning parlamenti taklif qilgan edi.

---

---

339

Konferensiya birinchi navbatda BMT ning jahon davlatlarida turizmni
rivojlantirishda BTT ning faoliyati muhim ahamiyatga ega ekanligini e‘tirof etdi.
Ikkinchidan, jahon turizmining rivojlanayotganligida xalqaro tashkilotlar: xalqaro
mehnat tashkiloti (MOT), Butunjahon sog‗liqni saqlash tashkiloti (VOZ), BMT
ning fan va madaniyat, maorif tashkiloti (YUNESKO), Xalqaro fuqaro aviatsiyasi
(MKAO), atrof-muhit bo‗yicha BMT dasturi (YUNEP), xalqaro jinoiy qidiruv
politsiyasi (INTERPOL) va xalqaro iqtisodiyot hamkorlik va rivojlantirish
tashkilotlari BTT bilan mustahkam aloqada bo‗ladi va yordam beradi.
Turizm bo‗yicha Gaaga deklaratsiyasi 10 ta tamoyilni qabul qildi va uni
barcha mamalakatlarga tarqatdi. Deklaratsiya jahonda turizmning rivojlanishida
turizm xavfsizligi xalqaro miqiyosda va milliy davlatlar miqiyosida ta‘minlanishi
shartligini ta‘kidladi. Bunga erishish uchun quyidagilarni amalga oshirishni
tavsiya qiladi:


turistlarning hayoti xavfsizligini ta‘minlash me‘yorlarini ishlab chiqish

va turizmda joriy qilish;


jamoatchilikka aniq axborotlarni yetkazish va tarqatish;



turistlarning xavfsizligini o‗rganuvchi va ta‘minlovchi, ayniqsa

ekstremal vaziyatlarda xavfsizlikni ta‘minlashni tadqiq qiluvchi institutsional
markazlar tashkil qilish;


turistlarning xavfsizligini ta‘minlashda xalqaro, qit‘alararo hamkorlikni

tashkil qilish va harakatlantirish.
Gaaga deklaratsiyasining turistlarning sog‗lig‗i va hayoti xavfsizligini
ta‘minlash bo‗yicha tavsiyalari (7-tamoyil):


turistlarni hurmat qilish, qadr-qimmatini, huquqini va xavfsizligini

himoya qilish turizm rivojlanishining ajralmas qismidir. Shuning uchun ham:


turistlarning qadr-qimmati, hayoti xavfsizligini ta‘minlash chora-

tadbirlari ular harakatlanadigan barcha turistik ob‘ektlarda, safarda, sayohatda,
mehmonxonalarda ishlab chiqilgan va bartaraf etilgan bo‗lishi;

---

---

340



turistik ob‘ektlarga va turistlar hayotiga xavf soluvchi vaziyatlar va

omillar haqidagi barcha axborotlar, ma‘lumotlarni turistlarga o‗z vaqtida
yetkazishini ta‘minlash;


har bir davlatda turistlarning erkin harakat qilish, xavfsizligini

ta‘minlashning huquqiy-me‘yorlari ishlab chiqilishi va qabul qilishishga erishish,
har bir davlatda turistlarning huquqni himoya qilish organlariga o‗z vaqtida
murojaat qilishi, o‗zining haq-huquqlarini himoya qilish imkoniyatlarining
yaratilishiga erishish;


turistlarni himoya qilish, hayoti xavfsizligini ta‘minlashdagi huquqiy

me‘yyorlarni ishlab chiqish, xavfga qarshi chora-tadbirlar tizimini yaratishda har
bir davlatlarning BTT bilan o‗zaro hamkorlik qilishni ta‘minlash.
Gaaga deklaratsiyasida qabul qilingan yana bir muhim hujjat shundan iborat
bo‗ldiki, terrorizm turizm va turistik harakatlanishning rivojiga real havf, deb tan
olindi. Jahondagi davlatlarga terroristlarga har xil siyosiy sabablarni ro‗kach qilib,
boshpana berish hollari jahon miqiyosida qoralanishi e‘tirof etildi.
Xalqaro turizm xavfsizligi va turistlarning hayoti xavfsizligini ta‘minlashda
BTT ning 2001-yil 30- sentyabr – 1-oktabrda Yaponiyada (Ming yillikning Osaka
deklaratsiyasi) o‗tkazilgan konferensiyasi, MDH davlatlarining «Turizm sohasida
hamkorlik» – Ashxabat 23-dekabr 1993- yil, 29-oktabr 1994-yil, 4-noyabr 1994-
yil Osaka deklaratsiyasi, «Turistik faoliyatni tashkil qilish Yevropa Kengashi», 2-
noyabr 1981-yil Nepaldagi «Xalqaro mehmonxona qoidalari assotsiatsiyasi»
muhim qarorlar qabul qildi, tavsiyalar ishlab chiqib dunyo mamalakatlariga
tarqatdi.
Shuningdek, «Afina konvensiyasi» turistlarning yuklarini tashishdagi xalqaro
huquq-me‘yorlarini ishlab chiqdi. Turagentliklar assotsiatsiyasining Butunjahon
federatsiyasi (UFTAA) va Butunjahon mehmonxonalar assotsiatsiyasi (MGA)
mehmonxonalarda turistlarni joylashtirish, ularning faol harakatlarini tashkil
qilish, sog‗lig‗i va hayoti xavfsizligini ta‘minlashning xalqaro huquqiy
mezonlarini ishlab chiqdilar va bu haqda BTT ga a‘zo bo‗lgan davlatlar o‗z milliy
turizm siyosatiga mos bo‗lgan huquqiy- me‘yorlarni qabul qilishini tavsiya qildi.

---

---

341

Qayd qilish lozimki, BTT 1994- yilda o‗z boshqaruvi tarkibida «Turistik
xizmatlar sifati» bo‗yicha qo‗mita tashkil qildi. Bu qo‗mita xalqaro turizmda
sayyohlarning xavfsizligi masalalariga ham javob beradi. Xuddi shu yili BTT
dunyoning 73 mamlakatlarida «Sayyohlarni (turistlarni), turistik ob‘ektlarni
himoya qilish va xavfsizligi» mavzusida xalqaro tadqiqotlarni amalga oshirishning
tashabbusi bilan 1995-yilning yozida Shvesiya davlatining Esterund shahrida
«Sayohat davrida xavflarni kamaytirish va turizm xavfsizligini ta‘minlash»
mavzusida xalqaro konferensiyasi o‗tkazildi.
Turizm mamalakatlarining 21% ida maxsus turizm politsiyasi tashkil qilingan
bo‗lib, bu politsiya faqat turizm faoliyati bilan shug‗ullanadi. Turizm politsiyasi
zimmasiga turizm resurslarini va atrof-muhitni muhofaza qilish, giyohvandlikka
qarshi kurashish, mahalliy etnik guruhlarni himoya qilish vazifalari ham
yuklatilgan.
Xalqaro turizm amaliyotidan ma‘lum bo‗ladiki, ko‗pgina davlatlarning turizm
boshqaruvi turistlarining dunyo davlatlariga, mintaqalariga borishi yoki
bormasliklari, xavfsizlikning holati, darajalari, ushbu davlatlarda turizm siyosati
va himoya turizmi haqida aniq tavsiyalar ishlab chiqadi va o‗z ommaviy axborot
vositalarida muntazam ravishda tavsiyalar berib boradi.
Turizm sohasida ta‘lim olayotgan barcha talabalar va mutaxassislar
O‗zbekiston Respublikasining «Turizm to‗g‗risida» gi qonun moddalarini Yaxshi
o‗zlashtirishi va mukammal bilishi o‗rinli bo‗ladi: Ushbu qonunning