O‟zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‟rtа mахsus tа‟lim vаzirligi urgаnch dаvlаt univеrsitеti turizm va iqtisodiyot fakulteti

Bojxonaga oid turizm rasmiyatchiliklar 
Bojxonaga oid turizm rasmiyatchiligi.

Xalqoro turizm rivojiga turli davlatlar

bojxona tizimlari sezilarli ta‘sir qiladi. Bojxona qonunchiligi xalqaro turizm
faoliyati rivojini qo‗llab-quvvatlashi ham, turli turizmga oid rasmiyatchiliklarni
murakkablashtirish yo‗li bilan tusqinlik qilishi ham mumkin.
Turizm bo‗yicha Gaaga deklaratsiyasi 1989-yil davlatlar va turistik
pasportlari, vizalar, tibbiy va valyuta nazorati, sayohat, safar va istiqomat qilish
bilan bog‗liq turizm rasmiyatchiliklari va bojxona tartiblarini osonlashtirish
bo‗yicha qat‘iy choralar ko‗rish lozimligini belgiladi . Turizm rasmiyatchiliklari
sayohat qilishdagi murakkabliklarni yo‗qotish, turistlar tomonidan boshqa
mamlakat va mintaqalarga tashrifni yengillashtirishga qaratilgan bo‗lishi lozim.
Turizm rasmiyatchiliklari bir necha katta bo‘limlarga bo‘linadi, jumladan: 
-

chet el pasportlari;

-

vizalar;

-

bojxona qoidalari;

-

valyuta nazorati va valyuta almashtirish tartibi;

-

sanitar qoidalar;

-

kirish-chiqish tartibi;

-

xorijiy turistlarning mamlakatda yashashi va harakatlanishining o‗ziga

xosligi;

---

---

347

-

immigratsiya qoidalari;

-

ba‘zi boshqa tartiblar.

Xalqaro turizmda politsiya va sanitar rasmiyatchiliklarni farqlash mavjud. Bu
o‗rinda politsiya rasmiyatchiliklari deganda davlat chegarasidan o‗tayotgan
shaxslarning o‗rnatilgan pasport-viza tartibiga amal qilishi bilan bog‗liq tadbirlar
tushuniladi. Nazoratning bu turini amalga oshirish aeroportlar, temir va shosse
yo‗llarida, dengiz va daryo bekatlaridagi maxsus xizmatlar zimmasiga yuklatilgan
(O‗zbekistonda O‗zbekiston Respublikasi Ichki Ishlar Vazirligiga).
Sanitar (tibbiy) rasmiyatchiliklar deb, davlat chegarasidan o‗tayotgan
shaxslar va ularning jonivorlari (agar bo‗lsa) o‗rnatilgan emlash talabiga rioya
qilishning nazoratiga aytiladi. Rasmiyatchiliklarga rioya qilishning nazorati
mamlakatga kirish va chiqish uchun foydalaniladigan chegaraviy punktlarda
maxsus sanitar xizmatlar tomonidan amalga oshiriladi va odatda turistlarda emlash
haqidagi xalqaro sertifikat mavjudligini tekshirishdan iborat bo‗ladi.
Zarur holatlarda sanitar rasmiyatchiliklar tomonidan turistlarni va
sayohatchilarni joyida emlash va xavf tug‗ilsa ularni vaqtincha izolyatsiya qilish
ham ko‗zda tutilgan. Turistlar va sayohatchilar olib o‗tadigan hayvonlar uchun
muvofiq veterinar sertifikatlar talab qilinadi.
Bojxona milliy qonunchilikka muvofiq holda davlat chegarasi orqali
o‗tayotgan yuk, yo‗lovchilar, pochta jo‗natmalari, pul va qimmatbaho buyumlarni
nazorat qiladigan, o‗rnatilgan bojxona bojlari va boshqa to‗lovlarni olish,
shuningdek, qonunchilik tomonidan belgilangan tartibga javob bermaydigan
yuklarni to‗xtatishni amalga oshiruvchi davlat organidir.
Bojxona rasmiyatchiliklari davlat chegarasidan o‗tayotgan shaxslarning
buyumlar, tovar va valyutani olib kirish va olib chiqish qoidalariga rioya qilishni
tekshirish tadbirlaridan iborat bo‗ladi. Bojxona rasmiyatchiliklarining amaliyoti
mamlakatga kirish va chiqish uchun foydalaniladigan chegara punktlaridagi
bojxona xizmati zimmasiga yuklatilgan (Aeroportlar, temiryo‗l, dengiz va daryo
bekatlari, avtoyo‗llardagi chegaradan o‗tiladigan joylarda).

---

---

348

Turistlar va sayohatchilar uchun bojxona rasmiyatchiliklari odatda olib
o‗tishga ruxsat berilgan narsalar, tovarlar va pul (valyuta) ning ro‗yxati va
miqdorini yozma yoki og‗zaki deklaratsiya qilishdan iboratdir. Bunda T-6
shaklidagi bojxona deklaratsiyasi to‗ldiriladi.
Butunjahon turizm tashkilotining valyuta operatsiyalari xususidagi tavsiyalari
quyidagilardan iborat:
1)

Valyutaning miqdori bojxona deklaratsiyasiga kiritilgan taqdirda uni

olib kirishga ruxsat berish.
2)

Chegaradan o‗tishda molyaviy qiyinchiliklar va noqulayliklarga barham

berish uchun tashrifchilar va turistlarga to‗liq ma‘lumotni taqdim etish.
3)

Chiqishda turistlarga valyutani qayta almashtirish imkoniyatini yaratish.

4)

Olib kiriladigan valyutani milliy pulga almashtirish turist istagiga

binoan amalga oshiriladi.
5)

Nazorat punktida valyuta almashtirishni tartibga soluvchi qoidalar va

almashtirishning joriy kursi osib qo‗yilishi lozim.
6)

O‗z davlatidan chiqishda mamlakatdan qaytib ketishga yetadigan

miqdorda pulga ega bo‗lishga ruxsat berish.
Pasport va vizaga oid rasmiyatchiliklar quyidagilardan iborat:


Pasport fuqaro shaxsini tasdiqlovchi rasmiy hujjatdir. Unda jinsi,

yoshi, tug‗ilgan va yashaydigan joyi, fuqaroligi haqidagi ma‘lumotlar beriladi.
Xorijiy pasportdan tashqari alohida vaziyatlarda diplomatik, xizmat, konsullik
pasportlaridan foydalanish mumkin;


Xorijlik pasporti (shaxsini tasdiqlash) yoki mamlakatda doimiy

istiqomat qilayotgan xorijiy fuqaroga beriladigan fuqaroligi yo‗q shaxslar hujjati;


Er va xotinga (farzandli yoki farzandsiz) beriladigan oilaviy pasportlar;



Bola pasporti, dengizchi pasporti va boshqalar;



1995-yil 26-martdan yettita Yevropa davlatida Shengen bitimi kuchga

kirdi va unga muvofiq Belgiya, Niderland, Lyuksemburg, Germaniya, Fransiya,
Ispaniya va Portugaliya ichki chegaralarida chegara tekshiruvi osonlashdi.

---

---

349

Keyinchalik Shengen bitimiga Yunoniston ham qo‗shildi. Ikki xil vizalar joriy
etildi:


Yagona Shengen vizasi, uch oygacha muddatga beriladi va Shengen

bitimini tuzgan mamlakatlar hududida erkin harakatlanish huquqini beradi.


Uch oydan ortiq muddatda beriladigan milliy kirish vizasi, uni berish

Shengen bitimiga kirgan davlatning alohida huquqidir. Yevropa ittifoqiga
kirmagan davlatlar, jumladan Rossiyalik turistlar uchun kirishning vizali tartibi
saqlangan. Kirishning imtiyozli tartibi Vengriya, Polsha, Chexiya, Slovakiya,
Latviya va Estoniya fuqaroligiga tegishli.