O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta mahsus talim vazirligi

 
2.4. Korxonaning tashkiliy tuzilmasi va uning samaradorligi mezonlari 
Umumiy tashkiliy tuzilish deganda mehnat taqsimoti jarayonida ajratib 
qo‘yilgan bir-biriga bog‘langan birliklar tushuniladi. Tashkiliy tuzilma korxonaning 
tuzilishiga, boshqaruv ob’ektlarining ko‘lami va funksional maqsadiga mos kelishi 
kerak. Bu menejment sohasida mehnat taqsimoti va kooperatsiyasining shaklini 
ifodalaydi va korxona faoliyatiga faol ta’sir ko‘rsatadi. Tashkiliy tuzilmani tanlash 
korxonaning maqsadlari va aniq ish sharoitlariga asoslanadi. 

---

37 
Tashkiliy tuzilmalarni qurishning asosiy prinsiplari: 
1) miqdoriy, birliklar vazifani hal qilish uchun zarur bo‘lgan eng maqbul 
odamlardan, shuningdek ularni to‘g‘ri boshqarish qobiliyatidan tashkil topgan deb 
faraz qilsak; 
2) vaqtincha, vaqt cheklangan muammoni hal qilish ehtiyojidan kelib chiqqan 
holda, shuningdek texnologik ehtiyoj (smenali yoki smenali ish); 
3) texnologik, ishlab chiqarish jarayoni yoki uning nisbatan mustaqil qismlari 
birliklarni yaratishga asos bo‘lganda; 
4) ijodiy muammolarni hal qilish uchun tegishli mutaxassisliklarga ega 
odamlarni birlashtirish zaruriyatiga asoslangan professional; 
5) boshqaruv tuzilmasining maqsad va strategiyaga muvofiqligi; 
6) tuzilish va boshqaruv funksiyalarining birligi; 
7) boshqarish 
funksiyalarini 
markazlashtirish, 
ixtisoslashtirish 
va 
integratsiyalashuv boshqaruv tizimida oqilona uyg‘unlik; 
8) menejmentning tashkiliy tuzilmasining korxonaning ishlab chiqarish 
tuzilmasi bilan o‘zaro bog‘liqligi; 
9) ma’lumotlarni to‘plash va qayta ishlash tizimining boshqaruvning tashkiliy 
tuzilmasiga muvofiqligi. 
Funksional prinsipdan foydalanish tashkilotning asosiy yo‘nalishlari va 
yo‘nalishlarini aks ettiradigan funksiyalarga asoslanganligini anglatadi.
Boshqaruvning tashkiliy tuzilmasi samaradorligining mezonlari sifatida 
quyidagi ko‘rsatkichlar mavjud: boshqaruv darajalarining maqbul soni; 
o‘zgaruvchan sharoitlarga tezda javob berish qobiliyati bo‘lgan boshqaruv 
samaradorligi; boshqaruvning vakolatlari va samaradorligini ta’minlash uchun 
boshqaruv darajalari va mansabdor shaxslar tomonidan majburiyatlar, huquq va 
majburiyatlarni taqsimlash. Menejmentning tashkiliy tuzilmasining rentabelligi 
menejment xarajatlari va korxonaning iqtisodiy natijalarini baholash orqali 
aniqlanadi. Korxonaning muvaffaqiyati uchta asosiy omilga bog‘liq: tanlangan 
strategiya, tashkiliy tuzilma va ikkinchisining qoniqarli (etarli) ishlashi. SHuning 
uchun, korxona faoliyatini tashkil etish variantini tanlashda, aslida, berilgan 

---

38 
vazifalar uchun dizayn muammosi va korxonaning umumiy maqsadiga erishish 
uchun maksimal imkoniyatlarni taqdim etadigan tanlangan tashkiliy tuzilish 
strategiyasi hal qilinadi. 
Agar maqsadlar ko‘p bo‘lsa, tashkiliy tuzilmani yaratish vazifasini amaliy hal 
qilish qiyin. Agar siz, masalan, tovarlar va xizmatlarni sotishdan maksimal foyda 
olishni maqsadingiz sifatida tanlasangiz, unda bu maqsadga erishish juda uzoq 
istiqbolga aylanishi mumkin (ayniqsa yangi tashkil etilgan korxona uchun), garchi 
tashkiliy tuzilish sifatini birdaniga olish kerak. Buni amalga oshirish mumkin emas, 
chunki yakuniy natija muddatsiz qoldiriladi. Korxonaning yangi tuzilishini 
loyihalash yoki qayta tashkil etish bosqichida ikkinchi guruh mezonlaridan 
foydalanish tavsiya etiladi, ularni to‘rt guruhga bo‘lish mumkin.