O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus

4.1-jadval
Qishloq xo‘jaligida ishlatiladigan kompleks o‘g‘itlar va ular tarkibiga qo‘yiladigan standart talablar

Kompleks o‘g‘itlar	O‘g‘itlar tarkibi, %
	P2O5 (umum.)	P2O5(o‘zl.)	P2O5 (s.e.)	N	K2O	H2O
1	2	3	4	5	6	7
Ammofos A markali: oliy sifat kategoriyali birinchi sifat kategoriyali B markali: oliy sifat kategoriyali birinchi sifat kategoriyali	– –	≥52 50±1	≥48 ≥46	12±1 12±1	– –	≤1,0 ≤1,0
	– –	≥44 42±1	≥36 ≥34	11±1 11±1	– –	≤1,0 ≤1,0
Diammoniyfosfat	46-47	–	–	≥18	–	≤1,5
Nitroammofos
A markali	≥23	–	≥22	≥23	–	≤1,5
B markali	≥24	–	≥23	≥16	–	≤1,5
V markali	≥20	–	≥19	≥25	–	≤1,5
Nitrodiammofos	≥30	–	≥27	≥23	–	≤1,3
Nitroammofoska:
A markali	17-18	–	15	17-18	17-18	≤0,8
B markali	19-20	–	16	13-14	19-20	≤0,8
Azot-fosfor-kaliyli kompleks
o‘g‘it:
16-16-16 markali	–	16-17	≥12	16-17	16-17	≤1,5
10-20-20 markali	–	20-21	≥16	10-11	20-21	≤1,5
Donadorlangan murakkab- aralash o‘g‘it	10-11	–	≥6	10-11	10-11	≤1,5
Azofos va azofoska:
1:1:0 markali	≥21	–	≥14	≥23	–	≤1,0
2:1:0 markali	≥13	–	≥10	≥20	–	≤1,0
1:1:1 markali	≥16	–	≥12	≥16	≥16	≤1,0
2:1:1 markali	≥11	–	≥6	≥21	≥11	≤1,0
Nitrofos
Tenglashtirilgan markali	–	22±1	≥18	22±1	–	≤1,5
A markali	–	17±1	≥7	23±1	–	≤1,5
B markali	–	14±1	≥6	24±1	–	≤1,5
Nitrofoska	–	≥10	≥5,5	≥11	≥11	≤1,5
Diammofoska: 9-25-25 markali 10-30-20 markali	25-26 30-31	– –	– –	9-10 10-11	25-26 20-21	≤1,3 ≤1,0
Ammofosfat: A markali B markali	45-46 38-39	– –	≥31 ≥26	6-7 4-5	– –	≤1,0 ≤1,5
Murakkab-polimerli o‘g‘it: A markali B markali	– –	≥21 ≥17	– –	≥21 ≥23	– –	≤5 ≤5
Murakkab-aralash o‘g‘it fosforit kukuni bilan	10-11	–	≥6	10-11	10-11	≤1,5
Poliammofos	46±1	44±1	30	9±1	–	≤1,0

Barcha azotli o‘g‘itlar, ular tarkibidagi azotning shakliga qarab, beshta: ammiakli, ammoniyli, nitratli, ammoniyli-nitratli, amidli guruhlarga bo‘linadi.

Fosforli o‘g‘itlar suvda eriydigan va suvda erimaydigan shakllarda ishlab chiqariladi. Suvda eruvchan fosforli o‘g‘itlarga apatit va fosforitdan olinadigan oddiy superfosfatlar (muvofiq ravishda 20-21% P₂O_5o‘zl. va 14- 15% P₂O_5o‘zl.) va qo‘shaloq superfosfatlar (ishlatiladigan xomashyo va fosfat kislotaga muvofiq ravishda 40-50% P₂O_5o‘zl.) kiradi.
Qiyin eriydigan o‘g‘it – fosforit unining anchagina miqdori to‘g‘ridan to‘g‘ri o‘g‘it sifatida ishlatiladi. Bunday fosforit uni yuqori darajada maydalangan bo‘ladi va undagi P₂O₅ miqdori katta chegarada o‘zgarishi mumkin. Suvda erimaydigan o‘g‘it sifatida o‘g‘itli presipitat ham ishlab chiqariladi. Hozirgi paytda suvda erimaydigan o‘g‘itlar qatorida ftorsizlangan fosfatlar, tomasshlak, marten dashqollari ham ishlatilmoqda.
Kompleks o‘g‘itlar. Ularga tarkibida ikkita va uchta ozuqa elementi bo‘lgan murakkab o‘g‘itlar (ammofos, diammofos, superammofos, nitroammofoska, nitrofoska va boshqalar), murakkab-aralash va aralash o‘g‘itlar, shuningdek suyuq kompleks o‘g‘itlar kiradi. Qishloq xo‘jaligida ishlatiladigan kompleks o‘g‘itlar va ular tarkibiga qo‘yiladigan standart talablar 1.4-jadvalda keltirilgan. Mikroo‘g‘itlar, ohakli materiallar, gips va gipsli materiallar, hayvonlar uchun ozuqali kimyoviy vositalar assortimenti, shuningdek, barcha turdagi o‘g‘itlarning agrokimyoviy xossalari mineral o‘g‘itlar ishlab chiqarish texnologiyasi va ularning qo‘llanilishi to‘g‘risidagi ma’lumotnoma adabiyotlarida batafsil keltirilgan.
4.2. Mineral o‘g‘itlarning fizik-kimyoviy va mexanik xossalari
O‘g‘itlar xossalarini tavsiflovchi asosiy ko‘rsatkichlariga: gigroskopikligi, yopishuvchanligi, donadorlanish (fraksiyali) tarkibi, zarrachalarning urtacha ulchami, donachalar mustaxkamligi, tabiiy qiyalanish burchagi, nom tortuvchanligi, xaqiqiy va tukma zichligi, aralashmalarning bir jinsliligi va katlamli tarqalishi (segretsiyasi), elanishi, Tuzli tarkibi, kristall tuzilishi, eruvchanligi, bug‘ bosimi, termodinamik tavsifi kiradi.

Gigroskopiklik. Gigroskopiklik moddaning havodan namlikni yutish xususiyati bilan tavsiflanadi. Gigroskopiklikni keng tarqalgan baxolashi - % bilan ifodalashdir Gigroskopiklik nuqtasi aniqlanadi. Suvda eruvchan tuzlar uchun Gigroskopiklik nuqtasi (K) tuzning to‘yingan eritmasi ustidagi suv bug‘ining parsial bosimini xuddi shu xaroratdagi bur bilan tuyintirilgan xavodagi suvning bug‘ bosimiga nisbati orqali aniqlanadi:
K = (P/P)*100
Gigroskopiklik nuqtasi moddaning namlik yutmaydigan va yo‘qotmaydigan nisbiy namligiga muvofiq keladi. CHeklangan me’yorda namlik tutgan o‘g‘itning gigroskopiklik nuqtasi havoning yillik o‘rtacha nisbiy namligidan katta bo‘lmaydi.
Moddalarning gigroskopikligini baxolash uchun gigroskopiklik koeffitsenti (K) ishlatiladi. Gigroskopiklik koeffitsenti namunaning kritik (maksimal) namligiga to‘g‘ri proporsionaldir:
K_gigr. = K₁/U
bu erda: K - namunaning kritik (maksimal) namligi;
K₁ — tajriba yuli bilan aniqlanadigan kinetik konstanta.
Gigroskopiklik shkalasi va ko‘rsatkichlari turli xududlarda qisman farq qiladi.
Yopishqoqlik. YOpishqoqlik — ma’lum tashqi sharoitda dispers materialning turli darajadagi kattalik va mustaxkamlikka ega bo‘lgan aglomeratlarni xosil kilish xossasidir. YOpishqoqlik aniq standart sharoitda tekshirib olingan aglomeratlarning mustaxkamligi bilan tavsiflanadi.
Suvda eruvchan mineral o‘g‘itlarni donadorlanish, tarkibidagi namligini kamaytirish, donachalar mustaxkamligini oshirish, maxsulotni omborga joylashtirish yoki qoplashdan oldin sovutish, uni saqlashda saqlash sharoitini ta’minlaydigan germetiklikni ta’minlash natijasida uning yopishkrkligini kamaytirilishi mumkin.
Elanish. Elanish — bu o‘g‘itni solishda tuproqda bir tekisda taqsimlanishi uchun mashinalarning ta’minlovchi va tashlovchi qurilmalaridan o‘g‘itning tushishni belgilaydigan xususiyatidir. Tashlovchi qurilmalarda o‘g‘itlarning bir tekisda taqsimlanishi sepiluvchanligi (xarakatchanligi) orqali aniqlanadi. Zamonaviy mashinalar bilan o‘g‘itlarni solishda ularning bir tekisda taqsimlanishi o‘g‘itlarning donadorlik (fraksiyali) tarkibiga borliq bo‘ladi.