O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mахsus

7.3.1-rasm. Sifatni boshqarish konsepsiyasining asosiy elementlari⁴⁹

6. 
   Ishchi guruhlari, mukofotlash, motivlashtirish, sifatni saqlash va nazorat qilishga zaruriy vakolatlarni xodimlarga topshirish orqali sifat haqidagi axborotni ta’minlash. Bu muammo vujudga kelishi bilan unga darhol javob berishga olib keladi. Xodimlarga muvofiqlashtirish vakolatini berilishi nazoratchilar ish hajmini kamaytirishga va yaxshi natijalarga olib keladi.
   
7. 
   Butun jarayonni kuzatuvchi va muammolarni darhol hal qiluvchi guruhlarni tashkil qiling. Bu guruhlar lavozimlar tuzilmasini ishlab chiqishlari, majlis uchun vaqt o‘rnatishlari va o‘z vazifalarini bajarish uchun barcha sharoitlarga ega bo‘lishi kerak.
   

⁴⁹ Mualliflar tomonidan ishlab chiqilgan

2. Yakka tartibdagi faoliyatga haq to‘lash va mukofatlash o‘rtasidagi o‘zaro bog‘lanish

Mehnat uchun mukofot
Ishchilar o‘z mehnatlari evaziga mukofot - ish haqi bilan tadbirkor tomonidan to‘lanadigan qo‘shimcha to‘lovlar va ko‘rsatiladigan xizmatlar yig‘indisini oladilar. Kamdan-kam odam tyokinga ishlaydi, ko‘pchilik esa mukofotni ishda o‘z haqining o‘lchovi deb hisoblaydi.

Ish haqi va oylik

Ishchilarning mehnatiga haq to‘lash qay tarzda tuzilishi kerak? Ularga qancha to‘lash kerak? Ularga qachon to‘lash kerak? Bu savollarning hammasi kadrlar bo‘limi xodimlarining ishi.
Ishlab chiqarishning ko‘pchilik ishchilari (“ko‘k yoqalilar”) va injener-texnik ishchilarning bir qismi (“oq yoqalilar”) mukofotni ishlagan soati yoki ishlab chiqargan mahsulotining miqdori asosida aniqlanadigan ish haqi ko‘rinishida oladilar. Ish haqi ishchining mehnatga bo‘lgan qiziqishini shakllantiradi: u qancha ko‘p soat ishlasa yoki u qancha ko‘p mahsulot birligini ishlab chiqarsa, uning ish haqi shuncha ko‘p bo‘ladi.
Mehnatning natijalari ketgan ish vaqtiga yoki ishlab chiqarilgan mahsulot birligiga bog‘liq bo‘lmagan ishchilar mukofotni oylik tarzida oladilar. Oylik ish haqi sarflangan ish vaqtiga mukofot tarzida ifodalanadi, lekin bu yerda ish vaqtining birligi bo‘lib hafta, ikki hafta, oy yoki yil xizmat qiladi. Oylikka ishlaydigan ishchilarning, misol uchun menejer yoki har xil sohadagi mutaxassislarning qo‘shimcha ishlagan ish vaqtiga odatda haq to‘lanmaydi. Lekin ular ish kuni
1990 yilda amerikalik yollanma ishchi o‘rtacha 23602 dollar olgan. Mehnatga haq to‘lash mansablar bo‘yicha ham, sohalar bo‘yicha ham keskin farqlanadi. Dunyoda eng yuqori haq to‘lanadigan ishchilar kategoriyasiga amerikalik yirik korporatsiyalar boshqarma boshliqlari kiradi. 1990 yilda o‘rtacha darajagi firmaning boshqaruvchi direktori aksiya va opsionlarni hisobga olganda yiliga 2,1 mln. olgan (World Almanac and Book of Facts: 1992. New York: Pharos Books, 1991).