O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta masxus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti u. V. G‘afurov, M. Sh. Xalilov, Sh. Boymurodov

3.1-rasm. Iste’molchilar joylashuvi 
Bir martalik imtiyozlarga misol uchun, to‘g‘ri yo‘l bo‘ylab teng masofada 
joylashgan iste’molchilar sonini aks yettiruvchi 3.1-rasmni ko‘rib chiqing. Barcha 
iste’molchilar to‘xtash joyini o‘z uylariga iloji boricha yaqinroq joylashtirishni afzal 
ko‘rishadi. Agar avtobus bekatining joylashuvi ko‘pchilik ovoz berish yo‘li bilan 
aniqlanishi kerak bo‘lsa (yana juft taqqoslash o‘tkazilsa), qaysi joy tanlanadi? 
Uy egalarining toq sonli bo‘lsa, bu savolga aniq javob beriladi. Har qanday 
alternativani hisobga olgan holda, uy xo‘jaligi joylashgan joyga eng yaqin 
bo‘lganiga ovoz beradi. Ko‘p sonli saylovchilar uchun eng yaqin tanlov bo‘lgan joy 
ko‘pchilik ovozga ega bo‘ladi. 
Endi har qanday muqobil juftlik bo‘yicha ovozlar olinadigan ovoz berish 
jarayonini ko‘rib chiqamiz. Chunki ovoz berishning ko‘p bosqichlari bo‘lishi kerak 
va agar alternativa ko‘p bo‘lsa, jarayon tezda hal bo‘lmaydi. Ushbu qiyinchilikni 
chetga surib, bu jarayon markaziy natijani tanlangan alternativaga olib borishini 
osongina ko‘rish mumkin. Ushbu joy barcha ovozlarni yutadi va Kondorset g‘olibi 
hisoblanadi. Boshqacha aytganda, o‘rtacha saylovchi (ya’ni markazda yashaydigan 
saylovchi) afzal ko‘rgan joy tanlanadi. Aholining kamida yarmi har doim bunga 
ovoz beradi. 
Ushbu natija Median saylovchilar teoremasining asosidir. Saylovchilar soni 
juft bo‘lsa, o‘rtacha saylovchi yo‘q, lekin markazga eng yaqin ikkita joy har ikkala 
juftlikni taqqoslashda boshqa har qanday joyni yengib chiqadi. Shuning uchun 
tanlangan joy ularning o‘rtasida joylashgan bo‘lishi kerak. 

---

25 
Ko‘p o‘lchovli ovoz berish. 
Avtobus bekatining joyini tanlash muammosi bir o‘lchovli yedi. Ikkinchi 
o‘lchovni avtobus to‘xtash joyini va avtobus kelishi vaqtini aniqlash uchun ovoz 
berishni kengaytirish orqali kiritish mumkin. Ko‘pchilik ovoz berish uchun muhim 
kuzatuv shuki, agar bu kengaytirilgan bo‘lsa, bitta yuqori nuqtaga ko‘tarilgan 
imtiyozlar alternativalarning tranzit reytingiga olib keladi degan xulosaga kelmaydi.