O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta masxus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti u. V. G‘afurov, M. Sh. Xalilov, Sh. Boymurodov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
2. Maqbul tovar soliqlari.
Maqbul soliq solish nazariyasi – bu soliqni tadqiq qilish, qayta ishlash va joriy etishni o‘zida mujassamlashtirgan bo‘lib, undan ko‘zlangan maqsad iqtisodiy cheklovlarni hisobga olgan holda ijtimoiy farovonlik vazifasini maksimallashtirishdir. Ijtimoiy farovonlik vazifasini hisobga olayotganimizda alohida shaxs, sub’ektni foydalilik darajasiga e’tibor qaratiladi, shuninng uchun soliq tizimini tanlashda yalpi individual foydalilik darajalarini maksimallashtirishga yo‘naltiriladi. Soliq tushumlari ijtimoiy farovonlik ta’minlash va boshqa davlat xizmatlarini moliyalashtirish, shuningdek, daromadlarni qayta taqsimlash uchun zarur. Biroq ba’zi soliqlar sub’ektning individual hulqiga salbiy ta’sir qilib, uni mehnatga bo‘lgan munosabatini pasaytiradi. Maqbul soliqqa tortish nazariyasi iqtisodiy cheklovlarni hisobga olgan holda davlat farovonligi funksiyasini maksimallashtiradigan soliqni loyihalash va amalga oshirishni o‘rganishdir. Foydalaniladigan ijtimoiy farovonlik funksiyasi odatda jismoniy shaxslar naflilik funksiyasi mos, shuning uchun soliq tizimi individual naflilikni maksimallashtirishga yo‘naltirilgan holda tanlanadi. Soliq tushumlari davlat tovarlari va boshqa davlat xizmatlari ko‘rsatishni moliyalashtirish, shuningdek aholining boy qatlamidan kam ta’minlanganlarga daromadlarni qayta taqsimlab berish uchun zarur. Biroq, ko‘p soliqlar individual qiziqishlarni pasaytiradi, biznes faoliyatdan soliq olinishi nisbatan unga bo‘lgan intilishni pasaytiradi, mehnat faoliyatidan olinadigan daromad solig‘i ishlash uchun rag‘batni kamaytiradi. Maqbullashtirishdan maqsad qayta taqsimlash va daromadning kerakli darajasiga erishish, soliq sabab yuzaga keladigan salbiy munosabatlarni minimallashtirishdir. Ba’zi soliqlar kam naf keltiradi, masalan, bir martalik to‘lovga asoslangan soliq (odamlar soliq yukini kamaytirish uchun o‘z xatti-xarakatini o‘zgartirmaydi) va pigouvian soliqlar, bu holda tovarning bozor iste’moli samarasiz bo‘ladi, soliq esa iste’molni samarali darajaga yaqinroq olib keladi. Adam Smit “Xalqlar boyligi”ga bag‘ishlangan asarida "Yaxshi soliqlar to‘rtta asosiy mezonga javob beradi. Ular (1) daromad yoki to‘lov qobiliyati mutanosib (2) belgilangan yoki aniq ya’ni o‘zboshimchalik bilan emas (3) soliq to‘lovchilar uchun qulay yo‘llar bilan, vaqti-vaqti bilan to‘langan va (4) soliqlarni boshqarish va to‘plash uchun kam xarajatli bo‘lgan». Optimal soliq tahlilining maqsadi - hukumat talab qiladigan, daromadni oshirishda eng yuqori farovonlikka asos bo‘ladigan soliqlar to‘plamini topishdir. Buni amalga oshiradigan soliqlar to‘plami maqbul soliqlar deyiladi. Ushbu soliqlarni belgilashda iste’molchilarga mavjud narxlar bo‘yicha eng maqbul iste’mol rejalarini tanlash yerkinligi berilishi va firmalar foydani maksimal darajada oshirishni davom yettirishlari uchun asos bo‘lishi kerak. Soliqlar, shuningdek, talab taklifiga teng narxlarga olib kelishi kerak. Ushbu cheklash faqat samaradorlik masalalari paydo bo‘lishini ta’minlaydi. Murakkablik va samaradorlik masalalari quyida ko‘rib chiqiladi. Mahsulotlarni soliqqa tortishning bir qator muhim jihatlarini sodda qilib ko‘rsatish uchun sxematik yondashuvdan boshlash yaxshidir. Uning bajaradigan 100 funksiyalari orasida tovarlarga solinadigan soliqlar bir martalik soliqlardan ikkilamchi yekanligi aniq. Boshqacha qilib aytganda, tovarlarga solinadigan soliqlardan foydalanish, bir martalik soliqlarning maqbul to‘plamiga nisbatan farovonlik darajasining pasayishiga olib keladi. Ushbu ta’sirga qaramay, kelishuvlarni kuzatish tovarlarga soliq solishga imkon beradi, aksincha maqbul bir martalik soliqlarni olish imkoni yo‘q. Bitta iste’molchi va bitta firma bo‘lgan ikkita tovar iqtisodiyotini ko‘rib chiqing (Robinzon Kruzo modeli). Tovarlardan biri, ishchi kuchi, resurs sifatida foydalaniladi (iste’molchi tomonidan firmaga yetkazib beriladigan), mahsulot esa firma tomonidan iste’molchiga sotiladi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|