O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti pedagogika fakulteti

1. Ko’rsatmalilik tamoyili
— Komenskiy ko’rsatmalilik tamoyilini 
nazariy jihatdan isbotlab, mufassal bayon qilib berdi. U bu prinsipni faqat ko’rsatib 
o’qitish usuli tariqasidagina emas, balki barcha sezgi organlarini narsa va 
hodisalarni asosli va yaxshi o’zlashtirib olishga jalb etish vositasi tariqasida keng 
ma’noda to’g’ri tushunadi. 
Ko’rsatmalilikni o’qitishning «Oltin qoidasi» deb ataydi. Ko’rsatmalilik 
prinsipida: a) bolaga real narsalarni ko’rsatish, b) dunyoni rasmlar orqali 
tushuntirish, v) narsalar modelini ko’rsatish, g) o’qituvchining so’zi. Komenskiy 
«Mir chuvstvenno’x vehyey v kartinkax», ya’ni «Dunyodagi narsalarning 
rasmlarda aks etishi» asarida o’qitilayotgan, o’rganilayotgan narsalarni ushlash, 
ko’rish, yeyish, hidlash kerakligini aytib, bu o’rganilayotgan materialni chuqur 
bo’lishga va esda uzoq vaqt saqlanishiga olib keladi, deydi. 
2. Onglilik tamoyili
. Komenskiy 
onglilik
tamoyilini ilgari surar ekan, 
o’qitishda ma’no-mazmunini tushunmay, og’zaki yodlashga qarshi chiqadi. «Aql-
idrok bilan yaxshi tushunib olingan narsadan boshqa hyech bir narsani zo’rlab 
yodlatmaslik lozim». O’quvchilar «O’rganilayotgan narsa kundalik hayotda 
qanday foyda yetkazishini o’qituvchi yordamida anglab olishlari kerak. Shu bilan 
hodisalarning sabablarini anglatmoq, har bir narsani to’la tushuntirib bo’lguncha, 
shu narsa ustida to’xtatmoq kerak» deb hisoblaydi. 

---

3.
Komenskiy ta’limning 
tizimli
bo’lishini talab qiladi. O’qitilayotgan 
material o’quvchilarga asosiy qodilar tariqasida lo’nda bayon qilinishi kerak. 
O’qitishda dalillardan xulosalarga, misollardan qonunlarga o’tish, dalillar va 
misollarni qoidalar tizimiga solib, umumlashtirib berish lozim, aks holda 
hodisalarning tizimsiz uyumi hosil bo’lib qoladi. Konkretdan abstraktga, osondan 
qiyinga, umumiydan xususiyga o’tish kerak; avval narsa, ya’ni hodisaga umumiy 
tushuncha berib, keyin uning turli tomonlarini ayrim-ayrim o’rganish kerakligini 
ko’rsatadi.