3-m i s o l. lar birlik assosiativ-kommutativ halqalar. ■
4-m i s o l. Uch o’lchovli Yevklid fazosining hamma geometrik vektorlari to’plamini bilan, vektorlarni qo’shishni +, vektorlarni vektorli ko’paytirishni bilan belgilasak, sistema halqa bo’ladi. Ammo vektorlar algebrasining asosiy qonunlaridan ko’ramizki, bu halqa assosiativ ham emas, kommutativ ham emas, shuningdek birlik elementga ham ega emas. Unda kommutativlik qonuni o’rniga -- anti kommutativlik qonuni bajariladi. Shu qonun tufayli bu yerda distributivlik qonunlarining ikkalasi ham bir-biridan kelib chiqadi. Noassosiativ halqalarda assosiativlikning o’rnini to’ldiradigan qandaydir boshqa qonunlar mavjud bo’lmasa ularda algebraik ifodalarning birini boshqalariga shakl almashtirishlar ma’nosida «deyarli hyech narsa qilib bo’lmaydi». Geometrik vektorlarga oid yuqoridagi misolda bunday «to’ldiruvchi» sifatida:
munosabat xizmat qiladi. ■
Agar va bo’lsa halqa liyaviy halqa (Li halqasi) deyiladi.
munosibatdan antikommutativlikning kelib chiqishini tekshirib ko’rish qiyin emas.
5-m i s o l. F - to’plam haqiqiy sonlar o’qida aniqlangan va haqiqiy qiymatlar qabul qiladigan funksiyalar to’plami bo’lib shu bilan birga ixtiyoriy funksiyalar uchun funksiya har bir ga qiymatni funksiya esa qiymatni mos qilib qo’ysin. U holda birli assosiativ-kommutativ halqa bo’ladi. Bu yerda bir rolini hamma lar uchun faqat 1 qiymat qabul qiladigan nol rolini esa funksiya bajaradi. Bu yerda funksiyalarni qo’shish va ko’paytirish uchun kommutativlik, assosiativlik va distributivlik qonunlari haqiqiy sonlar uchun bajariladigan shunday qonunlardan bevosita kelib chiqadi. ■
Oxirgi ikki misol (vektorlar va funksiyalar misollari) sonli halqalar (elementlari sonlar, amallar oddiy ma’nodagi qo’shish va ko’paytirish) da mavjud bo’lmagan shunday bir ajoyib bir imkoniyatni namoyish etadi: umumiy holda halqalarda shunday ikki element mavjud bo’lishi mumkinki, ularning har biri noldan farqli bo’lgani holda ko’paytmasi nolga teng bo’ladi. Ikkita misol keltiramiz.
Dostları ilə paylaş: |
