O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti ishanova m

Oila pedagogikasining ilmiy-tadqiqot metodlari: 

---

12 
 
Ilmiy    tadqiqot    metodlari    tadqiqotchilar  tomonidan  ko‘proq  oilaviy 
muammolarni hal  qilish maqsadida  olib boriladi. Oilaviy muammolarni o‘rganish 
uchun dastlab manbalarga murojat etiladi. Shu jihatdan dastlabki metod:  
 Adabiyotlarni  o‘rganish  metodi.  Oila  pedagogikaiga  doir  adabiyotlarni 
o‘rganish  jarayonida  milliy  va  umuminsoniy  qadriyatlarni  aks  ettiruvchi, 
mutafakkir  va  ma’rifatparvar  pedagogik  olimlarning  asarlari,  Mustaqil 
O‘zbekistonning iqtisodiy, siyosiy  va ma’naviyatiga doir adabiyotlar, O‘zbekiston  
birinchi  Prezidenti  I.A.Karimov  asarlari,  risola  va  maqolalar,  pedagogik, 
psixologik, badiiy va ommaviy adabiyotlarni o‘rganish.    
Kuzatish metodi.   
  Kuzatish    adabiyotlarni  o‘rganishdan  keyin  boshlanadi.  Kuzatishda  ota  – 
onaning biror maqsadini ko‘zda tutib tashkil etiladi. Kuzatish rejalashtiriladi, uning 
dasturi  tuziladi.  Bunda  kuzatish  tezligi,  soni,  manzili,  vaqti,  vaziyatni  kuzatish, 
materiallarni qayd qilish muddati belgilanadi. Kuzatish muddatiga ko‘ra ikki turga 
ajraladi:  qisqa  va  uzoq  muddatli  kuzatish,  qisqa  kuzatish  ob’ektning  kundalik 
faoliyatidagi  o‘zgarishlardan  ma’lum  xulosaga  kelish.  Uzoq  muddatli  kuzatish  -
qo‘yilgan  maqsad,  reja  va  dastur  asosida  olib  borilib,  ma’lum  ilmiy,  yakuniy 
xulosaga    kelinadi.  Kuzatishning  yakunini  qayd  qilishda  kinos’yomka,  video 
yozuvi, televideniya va boshqa texnik vositalardan foydalanish mumkin. Kuzatish 
metodidan  to‘g‘ri  foydalanish  o‘quv  –  tarbiya  jarayonining  samaradorligini 
oshiradi.  Yangi  ijodiy faoliyatga boshlaydi. 
Suhbat    metodi    -  Tadqiqot  mavzusining  biror  tomoni    yoki  hodisalari 
haqida  bilib  olish  maqsadida    ma’lum  mas`ul  shaxslar  bilan  og‘zaki  savollar 
berilib,  ulardan  axborot  olish  jarayonidir.  So‘roqlar  mavzu  doirasida  mantiqan, 
mazmunli,  tartibli,  aniq  ifodasiga  ega  bo‘lishi  lozim  va  uni  to‘g‘ri  yoki 
noto‘g‘riligiga  qarab  jadval    tuzib,  natijasi  aniqlanadi.  Suhbat  metodi  jarayonida 
intervyu  ham  olish  mumkin.  O‘rinli,  mantiqan  yuksak  javoblar  yoki  noaniq 
javoblar  magnit  lentalariga  yozib  boriladi  va  tahlil  etiladi.  Yozma  javoblarni 
ommaviy ravishda yig‘ib olish metodi anketa metodi deb ataladi. Anketalar ishlab 
chiqish  murakkab  ilmiy  jarayon.  Tadqiqot  natijalarining  ishonchliligi  anketalar 

---

13 
 
mazmuniga,  berilgan  savollar  shakliga,  to‘ldirilgan  anketalar  soniga  bog‘liq 
bo‘ladi.    Odatda,  anketalar  anketa  ma’lumotlarini  EHMda  qo‘llab  matematik 
statistika  metodlari  bilan ishlashga  imkon beradigan qilib tuziladi.  Hujjatlarning 
yetarli darajada aniqlik bilan shunday tahlil qilinishi aniq pedagogik jamoalarning 
real  faoliyatidagi  sababli  bog‘lanishlar  va  bog‘liqliklarini  aniqlashga  yordam 
beradi. 
Pedagogik  eksperiment  har  qanday  ilmiy  –  pedagogik  tadqiqotning 
asosidir.  Pedagogik  eksperiment  yordamida  ilmiy  gipotezalarning    ishonchliligi 
tekshiriladi,  pedagogika  tizimlarining  ayrim  elementlari  o‘rtasidagi  bog‘liqlik  va 
munosabatlar  aniqlanadi.  Tabiiy  eksperiment  va  laboratoriya  eksperimenti 
pedagogik  eksperiment  asosiy  turlari  hisoblanib,  ular  ko‘pgina  turlarga  bo‘linadi. 
Tabiiy  eksperiment  sharoitida  yangi  o‘quv  rejalari,  dasturlar,  darsliklar  va 
hokazolar  odatdagi  o‘quv  rejimini  buzmay  turib  tekshiriladi.  Pedagogik 
eksperiment – bu  ham kuzatish, lekin u pedagogik jarayonning o‘tish sharoitlarini 
muntazam o‘zgartirish munosabati  bilan maxsus tashkil etilgan bo‘ladi. Pedagogik 
jarayonda    aniqroq  o‘rganish  uchun    eksperimentator  o‘zi  tashkil  etgan  jarayonni  
kuzatadi.    U  pedagogik  jarayonga  aralashadi,  tarbiyalanuvchilar  bilan  tarbiyachi 
faoliyatining  muayyan  sharoitlarini  yaratadi.  Pedagogik  eksperiment  dastlabki 
ma’lumotlarini,  aniq  sharoitlarni  va  o‘qitish  usullarini  yoki  tadqiq  qilinadigan 
materiallarni aniq belgilashni, shuningdek, eksperiment natijalarini har tomonlama 
hisobga olishini talab etadi. 
 Laboratoriya pedagogik eksperimenti ilmiy tadqiqotning  qat’iy shaklidir. 
Juda  keng  pedagogik  kontekstdan    uning    muayyan    tomoni  ajratib  olinadi, 
natijalari  aniq  tekshirib  borishga  va  o‘zgaruvchan  kattaliklar    o‘rnini 
almashtirishga  imkon  beradigan  sun’iy  sharoit yaratiladi. Quyidagilar pedagogik  
eksperimentning 
 
bosqichlari 
hisoblanadi: 
eksperimentni 
rejalashtirish, 
eksperiment o‘tkazish va natijalarni sharhlash.  
Rejalashtirish  eksperiment  maqsadi  va  vazifasini  belgilash,  eksperiment 
natijasiga  ta’sir  etuvchi  omillar  va  ular  darajasining  miqdorini  aniqlashni,  kerakli 
kuzatishlar  soni,  eksperiment  o‘tkazish  tartibi,  olingan  natijalarni  tekshirish 

---

14 
 
metodlarini  o‘z  ichiga  oladi.    Eksperimentni    tashkil    etish  va    o‘tkazish 
belgilangan  rejaga  qat’iy  amal  qilgan  holda  olib  borilishi  kerak.  Sharhlash  
bosqichida  ma’lumotlar  yig‘iladi  va  qayta  ishlanadi.  Eksperiment  o‘tkazish 
ishonchlilik    tamoyiliga    javob    berishi    uchun  quyidagi  shartlarga    rioya  qilish 
kerak, ya’ni: 
 
1)  Tekshiruvchilar soni va tajribalar miqdorining optimal bo‘lishi;  
2)  Tadqiqot metodlarining ishonchliligi; 
3)  Farqlarning statistik jihatdan ahamiyatliligini hisobga olish. 
Turli  metodlar  ishning  samaradorligi  va  sifatini  oshirishga  imkon  beradi.       
Bunga  matematik  metodlar  hamda  hisoblash  –  yechish  qurilmalari  yordamidagi 
eksperiment natijalarining pedagogikaga kirib kelishi ham yordamlashadi.  Odatda,  
o‘rtacha    arifmetik    miqdor,  modda,  meridiana,  dispersiya,  tanlab  olinadigan 
to‘plam majmuining  o‘rtacha  kvadratik chetga chiqishi, o‘rtacha olingan qiymat 
hatosi, belgilarni tuzatish koeffitsientlari hisoblab chiqiladi. 
Ilmiy  tadqiqot  natijalarining  amalda  qo‘llanishi.  Tugallangan  tadqiqotda 
eng muhim narsa uning natijalarini amalda qo‘llashdir.  
Mustaqil  O‘zbekiston  sharoitida  yangi  ilmiy  bilimlar  juda  tez  to‘planib 
bormoqda.  Biroq  ularni amaliy ishga joriy etish yo‘lida qiyinchiliklar ham borligi 
ko‘zga tashlanmoqda.  
Bu  qiyinchiliklar  oiladagi  tarbiya  jarayonini  takomillashtirish  usullari 
haqidagi  bilimlarining  ortib  borishi  bilan  ulardan  foydalanishning  faol 
imkoniyatlari    o‘rtasidagi    nomuvofiqlikdan    iboratdir.  Shunday  bo‘lsa-da,  bu 
ularni    joriy  etish  yuzasidan  maqsadga  muvofiq  ishlar    olib  borishni  istisno 
etmaydi.  Joriy  etish  jarayoni  pedagogik  tajribani  takomillashtirishga  qaratilgan 
faoliyat deb qaraladi. Shu sababli joriy qilinishi lozim bo‘lgan tavsiyalarga yuqori 
talablar qo‘yiladi. Talablarning ilmiy asoslanganlik darajasi, ular mazmuni aniqligi  
asosiy talablar qatoriga kiradi.  
         Talablar 
mazmunining 
aniqligi  pedagoglar  bilan  o‘quvchilarning 
mo‘ljallagan kuch-g‘ayrati mezonini  to‘g‘ri  baholashni nazarda tutadi. Joriy etish  

---

15 
 
butun    bir    tadbirlar  kompleksi    bo‘lib,  u  olingan  hulosalar  haqida  pedagogik 
jamoatchilikni  xabardor  qilish,  yangi  o‘quv  va  metodik  qo‘llanmalar  yaratish, 
metodik yo‘l – yo‘riq va  metodik tavsiyalar ishlab chiqishni o‘z ichiga oladi.  
Oila  shajarasini  o‘rgatish,  tahlil  qilish  metodi  –  pedagogika  hodisalari  va 
faktlarini  tekshirishda  oilaning  kelib  chiqish  tarixini  mukammal  va  chuqur 
o‘rganmoq lozim. Oila  haqidagi ma’lumotni tahlil qilishda ta’lim qonuniga amal 
qilinmog’i  lozim. 
Bolalrning    ijodiy  qobiliyatini  o‘rganish  metodi  –  oilada  bolalarning  
ijodini  hamda  turli-tuman  ishlarini  o‘rganish  va  tahlil  qilish  pedagogik 
tadqiqotning  samarali  metodlaridan  biridir.  Iqtidorli  bolalar  aqliy  qobiliyati, 
olijanob axloqiy qiyofasi, estetik didi, sinchkovligi va qiziquvchanligi  bilan ajralib 
turadilar.  Ta’lim  qonunida  va  milliy  dasturda  pedagogika  fani  bolalar  ijodining  
manbalari  va faktorlarini  chuqur  bilishga  hamda ularni yanada taraqqiy ettirish 
va takomillashtirishning tugri yo`llarini ko`rsatib berishga qaratilgan. 
Statistika  ma’lumotlarini  analiz  va  sintez  qilish  metodi  –  pedagogik 
tadqiqot  kerakli  statistika  ma’lumotlarini  ma’lum  bir  maqsad  bilan  sistemali 
o‘rganish  mustaqil  O‘zbekistonda  fan,  madaniyat,  ta’lim-tarbiyaning  taraqqiy 
etishiga salmoqli hissa qo’shadi. 
 
 Anketalar  metodi  –  oila  a’zolari  va  bolalardan  so‘rash  usuli  bo‘lib,  u  oila 
jamoasining  ma’lumotlari to‘g‘risidagi kerakli ma’lumotlarni olish uchun ularning 
fikrlari  va  qarashlarini  aniqlash  uchun  va  kasbga  yo‘naltirishni  belgilash  uchun  
maxsus    shaklda    ishlangan  bo‘lmog‘i  lozim.  Anketada  ko‘zlangan  maqsadga 
muvofiq savollar bo‘lib, ularning javoblaridan  pedagogik natijalar kelib chiqmog’i 
lozim.