O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi begzod Xodjayev, Abdushukur Choriyev, Zuxra Saliyeva pedagogik tadqiqotlar metodologiyasi toshkent – 2018

Intervyu metodi respondent tomonidan tadqiq etilayotgan muammo-ning u yoki bu jihatini yorituvchi hodisaga nisbatan munosabat bildirili-shini ta’minlaydi. Intervyu respondent e’tiboriga turkum savollarni havola etish asosida o‘tkaziladi. Intervyu jarayonida olingan savollarga nisbatan tadqiqotchi tomonidan munosabat bildirilishi uning samarasini oshiradi.

Ta’lim muassasasi hujjatlarni tahlil qilish metodi. Pedagogik hodisa va dalillarni tekshirish maqsadida ta’lim muassasalari faoliyati mazmunini yorituvchi ma’lumotlarni tekshirish maqsadga muvofiqdir. Maz-kur metod O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonuni hamda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» talablarining ta’lim muassasa-lari amaliyotidagi bajarilish holatini o‘rganish, bu boradagi faolllik darajasi, erishilgan yutuq hamda yo‘l qo‘yilgan kamchiliklarni aniqlash, ilg‘or tajribalarni ommalashtirish va ta’lim muassasasi pedagogik taj-ribasini oshirish maqsadida qo‘llaniladi.
Ta’lim muassasasi faoliyati mohiyatini yorituvchi hujjatlar quyidagi-lardan iborat: O‘quv mashg‘ulotlarining jadvali, o‘quv dasturi, guruh (yoki sinf) jurnallari, o‘quvchilarning shaxsiy varaqalari, buyruqlar, Pedagogik Kengash yig‘ilishi bayonnomalari yozilgan daftar, Pedagogik Kengash qaror-lari, ta’lim muassasasi smetasi hamda pasporti, tarbiyaviy ishlar rejasi, o‘quv-tarbiya ishlarini tashkil etish borasidagi hisobotlar, ta’lim muassa-sasi jihozlari (o‘quv partalari, stol stullar, yumshoq mebellar va hokazo-lar) qayd etilgan daftar va hokazolar.
Mazkur metod muayyan yo‘nalishlarda o‘quv-tarbiya ishlari samaradorli-gi darajasi, o‘quvchilarda hosil bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalar hajmi, ilg‘or pedagogik tajribalar mazmunini o‘rganishda muhim ahamiyatga ega.
Test metodi. Ushbu metod respondentlar tomonidan muayyan fan sohasi yoki faoliyat (shu jumladan, kasbiy faoliyat) bo‘yicha o‘zlashtirilgan nazariy bilim va amaliy ko‘nikma, malakalar darajasini aniqlashga xizmat qiladi. Test o‘z mohiyatiga ko‘ra quyidagi savollardan iborat:

2. ochiq turdagi savollar (respondentlarning erkin, bafsil javob berishlari uchun imkon beruvchi savollar);

   
   

2) yopiq turdagi savollar (respondentlar «ha», «yo‘q», «qisman» yoki «ijobiy», «qoniharli», «salbiy» va hokazo tarzdagi javob variantlarini tanlash orqali savollarga javob beradilar).

3) to‘g‘ri javob variantlari qayd etilgan savollar (respondentlar o‘z yondashuvlariga ko‘ra to‘g‘ri deb topgan javob variantini belgilaydilar).
Test metodini qo‘llashda aniqlanishi zarur bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalarni turkum asosida berilishiga e’tibor berish maqsadga muvofiq-dir. Ushbu metodning afzalligi respondentlar javoblarini aniq mezonlar bo‘yicha tahlil etish imkoniyati mavjudligi hamda vaqtning tejalishi bilan tavsiflanadi. Biroq, metod ayrim kamchi-likdan ham holi emas. Chunonchi, aksariyat holatlarda javoblar yozma ravishda olinadi, shuningdek, respon-dent taklif etilayotgan javob variantlardan birini tanlashi zarur. Shu bois respondent o‘z fikrini batafsil ifoda etish imkoniyaga ega emas.
Test metodi pedagogik tadqiqotda sotsiometrik va kvalametrik metodlar bilan bog‘liq biri ikkinchisini to‘ldiradi. Sotsiometriya (yunoncha ijtimoiy o‘lchov) ijtimoiy darajaning o‘lchovi, mezoni ma’nosida ishlatiladi. Pedagogik tadqiqotda o‘quvchi va o‘qituvchi oilada o‘zaro munosabatlarni barkamol shaxsni shakllantirishdagi imkoniyatlarini aniqlashda mavjud holatni, tajriba natijalarini aniqlashda test metodidan foydalaniladi. Sotsiometriya pedagogik ilmiy tadqiqot metodida munosabatlarni baholash orqali pedagogik, psihologik qonuniyatlar yoki qonuniyatlarni buzilishi, ilg‘or tajribalar aniqlanadi. Sotsiometriyada anketa metodi va test metodidan foydalaniladi. Buni o‘ziga xosligi ijtimoiy munosabatlarning mohiyati, mazmuni, mezoni, ijtimoiy, iqtisodiy qonun, qoidalar bilan belgilanadi. Jamiyatni insonparvarlashtirish, demokratlashtirish va pedagogikalashtirish bir- biri bilan bog‘liqdir. Sotsiometriya pedagogik ilmiy tadqiqot metodi avvalo, ijtimoiy qonunlar va “inson, insoniylik, insoniyat” uchlik uyg‘unligi asosida tashkil etiladi.
Test metodi kvalametrik pedagogik ilmiy tadqiqot metodi bilan bog‘liq. Ma’lumki, kasb tarbiyasi, kasbshunoslik, professiogramma pedagogikaning asosiy predmetidir.
Kvalametriya (kvala – “mutaxassislik” metriya – “o‘lchov”) kasbga layoqat, kasb fazilatlari, mahorat mezonini o‘lchash, baholashdir. Kasbshunoslik muammolarining tadqiqotda kvalametrik testlardan foydalaniladi Buning uchun tadqiqot muammosi bo‘yicha mezon aniqlanadi, tajriba natijalarini aniqlashda kvalametrik testlar qo‘llanilishi samaradorlik omilidir.
Ta’lim-tarbiya jarayonini testlashtirish, uzluksiz ta’lim, mutaxassislar tayyorlash, ularning kasbiy malakasini baholashda testlardan foydalanish keng ommalashgan. Pedagogik ilmiy tadqiqotda test metodini qo‘llash o‘ziga xos xususiyatga ega.