O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi bm. Umarov

10.2. Oilada sog'Iom muhit psixologiyasi

O'sib kelayotgan shaxsda ijobiy sifatlar shakllanishida oiladagi sog'Iom muhit katta ahamiyat kasb etadi. Oilada sog'Iom muhitning yaratilishi ko'p omillarga bog'liq bo'ladi. Masalan, oila boshliqlari bilan bolalaming o'zaro yaxshi munosabati, xonadon qariyalariga hurmat, e'tibori, oiladagi bolalaming o'zaro munosabatlari, to'g'ri tarbiyalangani, ota-onaning bolalar tarbiyasiga barobar jonkuyarligi, oilada o'matilgan to'g'ri tarbiya va yaxshi odatlar, ota-onaning meh- natga, ijtimoiy hayot hodisalariga to'g'ri munosabatda bo'lish kabilar shular jumlasidandir. Bularning qay birida mutanosiblik buzilsa, demak, o'sha oiladagi sog'Iom muhitga putur etadi.

Bola tarbiyasida ota-onaning bir-biriga munosabati, o'zlarini tuta bilishlari muhimdir. Oilada muomalaning barcha qoidalariga amal qili- nishi lozim. Kattalarga hurmat, kichiklarni avaylash, bir-biriga mehri- bonlik, ayniqsa, ayollarni izzat qilish odatga, qoidaga aylanib borishi kerak. Bolalarga onani hurmat qilishni, unga mehribon bo'lishni o'rgatish otaning muhim vazifasi.

Odatda o'g'il bola otasiga, qizlar esa onasiga o'xshashga, ulardagi yaxshi xislatlarni o'ziga singdirishga harakat qiladi. Ota ham, ona ham bolani tarbiyalashga o'z hissalarini qo'shadilar. Ona g'amxo'r, mehribon, ko'ngilchan uy bekasi bolsa, ota kuch-qudrat, jasurlik, qattiqqo'llik va adolat ramzi. Ota ko'proq bolaning aqliy va jismoniy rivojlanishi uchun qayg'ursa, ona yurish turish, muomala, his-tuyg'u, nafosat uchun tashvishlanadi. Bularning hammasi nisbiy bo'lib, ota ham, ona ham bolaning aqliy, axloqiy, jismoniy kamoloti uchun baravar javobgar, chunki, ularning birdan-bir maqsadi shaxsni tarbiyalashga qaratilgandir. Ana shu jarayonning muffaqqiyatli bajarilishi, ko'p o'rinda ota-onaning obro'sini belgilaydi.

Oilada er-xotin o'rtasidagi o'zaro hurmat, ishonch va vafo-sadoqat bolalaming quvnoq, xushchaqchaq o'sishlariga, normal tarbiya- lanishlariga, xonadonda sog'Iom muhit yaratilishiga bevosita ta'sir ko'rsatadi.

Oila a'zolari o'zaro hurmatni o'miga qo'yishlari, bir-birlari uchun jon kuydirishlari, yaxshi munosabatda bo'lishlari kerak. Oilada hamisha samimiyat va ko'tarinki ruh hukmron bo'lsa, oila a'zolarining kay- fiyatiga ijobiy ta'sir etadi.

Qaysi oilada nohaqlik, qo'pollik, do'q-po'pisa, asabiylik, hukm- ron ekan, unda halovat ham bo'lmaydi. Oiladagi arzimagan janjal ham dastawal bolalaming psixik holatiga ta'sir qiladi, ularda yomon odatlar hosil bo'lishiga olib keladi. Bolalar ulg'aygach, ular ham qush uyasida ko'rganini qiladi qabilida ish tutishadi. Ota-ona bir-birini behurmat qilmasligi, obro'larini tushirmasligi, oilaviy nizolarni bola yo'q vaqtida bartaraf etishlari shart. Oiladagi sog'lom vaziyatni barpo etish uchun er-xotin baravar ma'suliyatli bo'lishlari, agar ulardan biri mehribonroq, xushtavozeroq bo'lsa, u ikkinchisiga namuna ko'rsatishi lozim.

3. 
   
   Yoshlik faslining o'ziga xos odobi va psixologiyasi
   

6. 
   
   Haqiqatdan yoshlik, etuklik yoshi inson umrining bahori. Badan kuch-quwatga to'lgan, qalblarda his-tuyg'u, orzu tilaklar jo'sh urgan davr.
   
7. 
   
   Sevish-sevilish, yashash, o'qish, ishlash tilagi xayolni band qilgan dam. „Qanday kasbni egallasam, qanday yashasam ekan, qanday kiyinib, qanday yursam ekan, odamdagi eng yaxshi fazilatlar nima va ularni qanday qilib egallash mumkin" kabi savollarga javob izlash chog'i. Tug'ilib o'sgan el-yurt qadrini, ota-ona, tuqqan-tug'ishganlar mehrini, do'st-o'rtoqning oqibatini tushunish, e'zozlash, hayotda o'zining munosib o'mini topib olishga intilish davridir.
   
8. 
   
   Yoshlik-balog'at yoshi, o'zini-o'zi boshqarish, oilaviy turmush qurishga o'zini puxta tayyorlash davridir. Uning o'z murakkabliklari ham mavjuddir. O'n sakkiz yoshga etgan yoki shu yoshga yaqinlash- ganlar uchun his-tuyg'u sofiigini saqlab qolish juda muhim. Bu yoshda qalbda sevish, sevilish istagi jo'sh ura boshlaydi. Ammo, ba'zan o'tkinchi his-hayajonlar, hirsiy intilishlar samimiy sof tuyg'uning o'mini egallab, yoshlarni noto'g'ri yo'lga olib kirishi mumukin.
   
9. 
   
   „Sindbodnoma"da soch oqarmasdan, yosh, go'zal chehra so'lmasdan, quyosh oqbulut pardabilan qoplanmasdan, zebo tunlar keksalik chandirlari bilan almashinmasdan, qon suyulib, rangsiz bo'lmasdan, taqdir jarrohi ko'zningasab nurini qirqmasdan, aldamchi vaqt gul yuzlarga qahrabo talqonini sochmasdan, anor behiga aylanmasdan, ko'z qarilikdan, qizil yuzlar bujmaymasdan burun, bahor - yoshlikni zinhor bekorga sovurma, deyiladi. Haqiqatan ham har bir yigit yoki qizning birdan-bir orzusi bo'ladi, u ham bo'lsa, o'zi xayolida ideal bo'lgan yorni uchratib, sevib oila qurishdir. Lekin
   
10. 
    
    hayotda hamma vaqt ham shunday bo'lavermaydi. Yoshlar psixologiyasida shu narsa ham uchrab turadiki, qizlar o'z shanlari, yigitlar o'z g'ururlarini noto'g'ri tushunishadi, bu esa yigit bilan qiz bir-birini tushunmasligiga olib keladi. Masalan, ba'zi yigitlar uylanishgacha bir necha ayollar yoki qizlar bilan uchrashadilar, hatto norasmiy yaqinlashadilar. Uylanishga kelganda esa „onasi o'pmagan" qizni qidiradilar.
    
11. 
    
    Qizlarimiz esa bunday yigitlarning yolg'on gaplariga uchib, ularning iltifotlarini sevgi deb o'ylashadi, keyinchalik yigit bir narsadan janjal chiqarib, urushib tashlab ketgandan so'ng, aldanganini sezishadi, tushkunlikka tushishadi, ba'zilari bo'lar ish bo'ldi deb, aysh-ishratga berilib ketishadi, boshqalarida esa yigitlarga ishonch yo'qoladi. Ular ham yolg'on ishlatib turmush qurishga intilishadi. Yigit ko'p qizlar bilan yaqin aloqada bo'lgani tufayli xotin qizlarga nisbatan didini yo'qotib qo'yadi va xotinidan sovub ketadi. Bo'lar-bo'lmasga oilada janjallar ko'taradigan, xotiniga bevafolik qiladigan bo'lib qoladi.
    

3.