O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti xidirova g. R., Raxmatullayeva f. M

3.2. Tabiat mintaqaviy turistik, geoturistik resurslar madaniy, tarixiy 
Turistik resurslar tasnifiga bir qancha yondashuvlar mavjud. Ulardan polyak 
iqtisodchisi M.Truasi (1963 y.) va fransuz iqtisodchisi P.Deferem (1972 y.) taklif 
qilgan tasnifi ancha takomillashgan. М.Truasi turistik resurslarni uch guruhini 
ajratadi: 
1. Tabiiy turistik resurslar, «turistik kapital potensiali» sifatida unga iqlim, 
havo, manzara, dengiz, ko’l, daryolar, tog’lar, o’rmon va boshqalar kiradi. 
Boshqacha qilib aytganda, bu resurslarni tabiiy – iqlimiy resurslar deb atash 
mumkin. 
2. Inson tomonidan yaratilgan turistik resurslar, ya’ni arxitektura binolari, 
yodgorliklar, madaniy obyektlar va boshqalar. Bular ekskursiya obyektlari 
hisoblanadi. 
3. «Qo’shimcha» turistik resurslar, inson mehnati tomonidan yaratilgan 
ma’lum mintaqadagi barcha turistlarni qabul qiluvchi va xizmat ko’rsatuvchi 
korxonalar hisoblanadi. Bu resurslar orqali turistlarga xizmat ko’rsatish darajasini 
baholash mumkin. 
Lekin, Rossiyalik mutaxasislar M.E.Nemolyayeva va L.F.Xodorkov qabul 
qiluvchi va xizmat ko’rsatuvchi korxonalari turistik resurslarga qo’shish mumkin 
emas deb hisoblashadi. Chunki, bu korxonalar mavjud turistik resurslardan 
foydalangan holda ish yuritadilar, aks holda bir butun turistik sayohatni qamrab 
olgan holda xizmat ko’rsata olmaydilar. Deferem barcha turistik resurslarni 4 ta 
guruhga ajratadi: gidrom, fitom, litom va antropom. 
Gidrom – bunga suv bilan bog’liq turistik resurslar kiradi. Bu guruh tarkibiga 
ko’l, 
daryolar, 
dengiz 
bo’yi, 
muzliklar, 
mineral 
suv 
manbalari, 
gidroelektrstansiyalar, sharsharalar va boshqalar kiradi. Misol uchun, mashhur 
Niagara sharsharasi, Amozonka daryosi, Ispaniyadagi dengiz bo’yi plyajlarini 
kiritish mumkin. 
Fitom – tabiiy turistik resurslar, buning tarkibi ikki turda bo’lishi mumkin: 
tabiiy ravishda yaratilgan (o’rmon, tog’lar, cho’qqilar, vo’lqonlar, tabiiy 
manzaralar) va inson tomonidan yaratilgan (milliy bog’lar, parklar). 
Litom – inson tomonidan yaratilgan va o’zi yoki belgilariga ko’ra turistlar 
qiziqishini orttiradigan resurslar bo’lib, uning tarkibiga arxitektura yodgorliklar, 
qadimgi insonlar yashash joylari, ochiq osmondagi muzeylar kiradi. Undan tashqari 
litomlarga zamonaviy qo’rilmalar: ko’priklar, aeroportlar, sport majmualari, 
universitetlar, akvariumlar, observatoriyalar va boshqalar kiradi. 
Antronom – turistik qiziqishni orttiradigan barcha inson faoliyati 
ko’rinishlarini kiritish mumkin. Antronom elementlariga insonning o’zi, uning 
hayoti, urf – odatlari, yuqolgan yoki yuqolish arafasida turgan, ya’ni milliy xalq 
bayramlari, folkrol, milliy musiqa va kiyimlarni kiritish mumkin. Undan tashqari 

---

34 
antronomga sanoat va qishloq xo’jaligi korxonalari, o’quv dargohlari va ijtimoiy – 
maishiy obyektlarni ham kiritish mumkin. Misol uchun Rio-de-Janeyrodagi 
mashhur karnaval, Fransiyaning Shampan provensiyasidagi mashhur uzumzorlar va 
vino ishlab chiqarishni ko’rsatish mumkin. Deferem tasnifini xususiyati shundaki, 
unda ayrim turistik resurslar bir necha guruhda birdaniga uchratish mumkin. 
Rossiyalik mutaxasis Xristov T.T. turistik resurslarni 5 ta asosiy turlarini 
ajratgan. Ularga tabiiy – rekreasiyali, ekskursiyali, iqtisodiy, infrastruktura va 
axborot beruvchi resurslarni kiritgan. Bu resurslarni o’zi yana bir qancha guruhlarga 
bo’lingan. Masalan, ekskursiyali resurslar qo’yidagi guruhlarga bo’lingan: madaniy 
– tarixiy meros, ijtimoiy, ijtimoiy – madaniy va etnografik resurslar. Bu turistik 
resurslar tanishuv turizmida keng qo’llaniladi. Bunda madaniy – tarixiy resurslar 
guruhiga yodgorliklar, turli tarixiy arxitektura obidalari kirsa, ijtimoiy resurslar 
guruhiga diniy bayram, marosimlar, insonlarning turli an’ana va rusumlari kiradi. 
Ijtimoiy – madaniy resurslar negizini turli muzeylar, yarmarkalar tashkil etadi. 
Infrastruktura resurs sifatida qo’yidagi guruhlarni o’z ichiga oladi: transport 
ta’minoti, joylashtirish tizimi, ovqatlantirish tizimi, suvener mahsilotlari ishlab 
chiqarish tizimi. Hozirgi kunda turizmni rivojlanishini turizm infrastrukturasini 
jadallashuvisiz ko’rish mumkin emas. Chunki mavjud turistik resurslardan samarali 
foydalanishda bu resurslarning o’rni benihoya katta. Yana bir rus olimi A.D 
Chudnovskiy turistik resurslarni tabiiy – hududiy turistik muasssalar asosida ularni