O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti xidirova g. R., Raxmatullayeva f. M

Madaniy – tarixiy resurslar. Ma’lum hududda turizmni rivojlantirishda u 
joyning tarixiy – madaniy resurslari potensiali asosiy urinni egallaydi. Turistik 
xizmatda madaniy – tarixiy resurslardan ko’p maqsadlarda foydalanish mumkin. 
Madaniy majmualarning jozibadorligi ularning tarixiy va tasviriy bahosiga, 
foydalanish qo’layliliga bog’liq. 
 
Tayanch iborolar va tushunchalar: 
 
Mintaqa - mamlakat halq xo’jalik majmuasining kichik tizimi bo’lib, u 
dеmоgrafik, tabiiy-ekоlоgik, ijtimоiy-iqtisоdiy va tеxnik-iqtisоdiy jarayonlarning 
ichki alоqasi va o’zarо munоsabatlari tufayli hоsil bo’lgan yaxlit birlikdir. 

---

41 
Tabiat resurslari- tabiiy boyliklar — jamiyatning moddiy va maʼnaviy 
ehtiyojlarini qondirish maqsadlarida xoʻjalikda foydalaniladigan hamda 
insoniyatning yashashi uchun zarur boʻlgan, uni oʻrab turgan tabiiy muhitning 
barcha tabiat komponentlari, energiya manbalari. Tabiat resurslariga Quyosh 
energiyasi, Yerning ichki issiqligi, suv, yer, mineral boyliklar, oʻsimliklar, 
tuproklar, hayvonot dunyosi kiradi.
Tabiat resurslari tugaydigan (koʻptina foydali qazilmalar), tugamaydigan 
(suv, havo, Quyosh nuri, Yerning ichki energiyasi) va tiklanadigan (biologik 
elementlar, ayrim foydali qazilmalar) boyliklarga boʻlinadi. Tabiiy xom ashyolarni 
koʻp darajada isteʼmol qiluvchi kuchlarning jadal rivojlanishiga bogʻliq ravishda 
Tabiat resurslari bilan taʼminlash muammolari yanada dolzarblashib bormokda. 
Tuproq, atmosfera va gidrosferaning ifloslanishiga qarshi kurashishda jahonning 
barcha mamlakatlari kelishib faoliyat yuritishlari zarur boʻlib, Tabiat resurslari 
muhofazasi global xarakterna ega boʻlmoqda. Tabiat resurslarini oʻzlashtirishning 
muhim bosqichlari — ularni aniqlash (razvedka qilish), oʻrganish, alohida turlari 
boʻyicha kadastrlar (mas., yer kadastroʻ, suv kadastroʻ) tuzishdan iborat. 
Oʻzbekiston Respublikasida Tabiat resurslari kadastrlarini tuzish va yuritish 
Oʻzbekiston Respublikasining "Davlat kadastrlari toʻgʻrisida" qonuni (2000 y. 15 
dek.)ga muvofiq olib boriladi. 
Tabiat resurslarini baholashning ilmiy asoslangan 3 tipi mavjud: texnologik, 
iktisodiy, ijtimoiy. Tabiat resurslarini toʻgʻri baholash ulardan foydalanishda eng 
yuqori samaralarga erishishning muhim sharti hisoblanadi. Inson tafakkuri oʻsishi 
bilan bogʻliq holda Tabiat resurslari turlari ham kengayib bormokda, bunda eng 
zamonaviy texnik vositalardan foydalaniladi. Ilmiy-texnik taraqqiyotni rivojlanib 
borishi bilan tugaydigan Tabiat resurslari oʻrnini bosuvchi yangi sunʼiy materiallar 
ishlab chiqarilmoqsa, Dunyo okeani boyliklari oʻzlashtirilmoqsa. Ijtimoiy va 
iqtisodiy taraqqiyotning rivojlanishi yoʻlida Tabiat resurslaridan samarali 
foydalanish va tabiatda ekologik
muvozanatni taʼminlab turuvchi yangi sifatli 
texnologiyalarni yaratish talab etilmokda. Xom ashyo va energiya manbalaridan 
rejali tarzda foydalanish uni uzoq muddatga yetishini taʼminlaydi
Infrastruktura – lot infra — quyi, asos, structura — tuzilish, o'zaro joylashuv. 
Milliy xo’jalik ishlab chiqarish tarmoqlari va sotsial sferaning umumiy sharoitini 
ta’minlash uchun xizmat qiladigan sohalar kompleksini ifodalaydi. Bozor 
infrastrukturasi: milliy xo’jalik infrastrukturasining muhim qismi bo’lib, o’ziga 
xos xususiyatlarga ega 
Sarmoya - bu foyda olish maqsadida har xil turdagi loyihalarga
sarmoyalangan mablag`.(masalan: investisiya,) 
Geologiya- (geo... va ...logiya) — Yer poʻsti va Yerning tuzilishi, tarkibi, 
harakatlari va rivojlanish tarixi haqidagi fanlar majmui. G.ning dastlabki davri uzoq 

---

42 
oʻtmishdan boshlanib togʻ jinslari, minerallar, rudalar haqidagi maʼlumotlar bilan 
bogʻliq. G. terminini birinchi marta norvegiyalik olim M. P. Esholt (1657) ishlatgan. 
G.ning umumiy metodi qiyosiy-tarixiy metod boʻlib, oʻtmishni bilish, zamonaviy 
taraqqiyotni oʻrganish orqali boʻladi (k,.Aktualizm). 18-asr va 19-a boshlarida G. 
tabiatshunoslikning mustaqil tarmogʻiga aylandi (xorijda U. Smit, A. G. Verner, J. 
Getton, Ch. Layel, M. V. Lomonosov, V. M. Severgin).
Hozirgi G. bir necha tarmoqlardan iborat: stratigrafiya, tektonika, dinamik, 
dengiz geologiyasi, mineralogiya, petrografiya, litologiya va geokimyo, foydali 
qazilmalar G.sidan iborat. G. tabiiy geografiya, geofizika ("qattiq" Yer fizikasi), 
kristallografiya, paleontologiya va boshqa fanlar bilan yaqindan bogʻliq. Amaliy 
ahamiyatga ega boʻlganlari: gidrogeologiya, muhandislik geologiyasi, geokriologiya 
va boshqa Shuningdek, boshqa tabiiy fanlar bilan tutashgan joyida tarkib topgan 
yangi yoʻnalishlar — petrokimyo, petrofizika, tektonofizika va boshqa G.ning 
alohida tarmoqlarini tashkil etadi. G.da 3 asosiy yoʻnalish mavjud: tavsifiy G. — 
minerallar, togʻ jinslari, ularning tarkibi va yotish shaklini oʻrganadi; dinamik G.— 
geologik jarayonlar va ular evolkshiyasini tadqiq qiladi; tarixiy G. va 
geoxronologiya — Yer pusti rivojlanishining izchilligini oʻrganadi . 
Madaniyat - Madaniyat inson faoliyati va shu faolliyatning ahamiyatini 
belgilovchi ramziy qurilmalar va asarlar majmuidir. Madaniyat musiqa, adabiyot, 
badiiy tasvir, ... 
Resurs - bu frantsuzcha so`z bo`lib, imkoniyat degan ma'noni 
anglatadi. Tabiiy resurslar – bu inson o`zining hayot faoliyati uchun tabiatdan 
oladigan va kelajakda olishi mumkin bo`lgan barcha noz-ne'matlardir. Tabiat inson 
uchun yashash muhiti va resurslar manbai hisoblanadi. Atmosfera havosi, yer, suv, 
quyosh nuri, iqlim yer osti boyliklari, iqlim, o`simliklar va hayvonot dunyosi – 
bularning barchasi tabiiy resurslardir.