O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat univеrsitеti
Temperament tiplari. Faoliyatning individual uslubi va
Yüklə 5,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
18.5.Temperament tiplari. Faoliyatning individual uslubi va temperament Sangvinik I.P.Pavlov fikricha kuchli muvozanatlashgan ya’ni serharakat tipga to’g’ri keladi. Bunda tormozlanish va qo’zgalish tashqi taassurotga mos keluvchi yetarlicha kuch bilan paydo bo’ladi va tashqi tassurotlarning navbatlashuviga mos keluvchi sur’at bilan bir-birini almashtira oladi. Bunday temperamenta ega bo’lgan kishilar aktiv faol vazmin bo’lishadi yangi sharoitga yaxshi va tez moslashishadi bir turdagi faoliyatdan osonlik bilan ikkinchi turdagi faoliyatga o’tishadi. 376 Xolerik - kuchli muvozanatlashmagan ya’ni jonsarak tipdir. Bunday odamlarda qo’zgalish jarayonlari tormozlanish jarayonlaridan ancha kuchliroq bo’ladi. Shu xildagi odamlar sabr-toqat kerak bo’lgan hollarda o’zlarini tutib turishlari qiyin bo’ladi. Flegmatik - kuchli muvozanatlashgan kam harakatchan ya’ni yuvosh tipdir. Bunday temperamentga ega bo’lgan kishilar sustkash vazmin maqsad yo’lida intiladigan bo’lishadi-yu lekin bir turdagi faoliyatdan ikkinchi turdagi faoliyatga qiyinchilik bilan o’tishadi. Melanxolik - nimjon tipdir. Bu xildagi odamlar shu bilan ajralib turishadiki ularda nerv jarayonlari kuchsiz buladi tormozlanish reaksiyalari qo’zg’alish reaksiyalaridan ustun turadi: Bunday temperamentli kishilar tortinchoq uyatchan qo’pollikka sezgir bo’lishadi ular ro’y berib turgan hodisalar va odamlarning o’zaro munosabatlariga juda ziyraklik bilan baho berishadi. Psixologik ma’lumotlar e’tirof etishicha, irsiyat va turmush sharoitlari temperament tiplari o’rtasidagi tafovutlarning sababchisidir. Shuning uchun irsiy fiziologik xususiyatlari bir xil va bitta tuxumdan yaralgan (gomozigot) egizaklarning temperament xususiyatlarini ikkita tuxumdan vujudga kelgan (geterozigot) egizaklarning temperament xususiyatlari bilan qiyoslansa, bu omil tasdiqlanishi mumkin. Ma’lumotlarga qaraganda, geterozigot egizaklardan farqli o’laroq, gomozigot egizaklar temperament xususiyatlari shunchalik o’xshashki, hatto ular irsiyat yo’li bilan berilish omillarini 85% tasdiqlash imkoniyatiga ega. Tarbiyaviy muhit turlicha bo’lishiga qaramay, o’xshashlik saqlanib qolishi tajribalarda ko’p marta tekshirilgan. Lekin temperamentning ayrim xususiyatlari o’zgarishi to’g’risidagi ma’lumotlar inkor etilmaydi, unga favquloddagi tashqi hamda ichki sharoitlar keskin ta’sir o’tkazadi (masalan, tog’ sharoiti, xavf-xatar mavjudligi va hokazo). Shuni esda saqlash joizki, temperament ayrim xususiyatlarining turmush sharoiti bilan tarbiyaviy ta’sirida o’zgarishi jarayonini temperament tiplarining takomillashtiruvidan farqlay olish shart. Ma’lumki, temperament tipi unga mutanosib xususiyatlari birdaniga paydo bo’lgan narsa emas, chunki asab 377 tizimining takomillashuvi umumiy qonuniyatlari temperamentga ham ta’sir o’tkazib, o’z izmini qoldiradi. Shaxsning kamolotiga binoan, temperament xususiyatlari asab tizimining takomillashuvi bilan bog’liq tarzda ro’yobga chiqa boradi va mazkur jarayon temperament rivojini uzil-kesil hal qiladi. Yüklə 5,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|