O’zbekiston Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Farg’ona davlat Universiteti

3.2. Jamoa bo’lib yashovchi hashorotlarning qishloq xo’jaligiga zarar keltirishi
Hasharotlar orasida tirik o‘simlik to‘qimalari bilan oziqlanuvchi turlari ko‘pchilikni tashkil qiladi. Ulardan bir qancha turlari qulay sharoitda tez ko‘payib ketib, qishloq xo‘jalik ekinlari va bog‘larga katta ziyon yetkazadi. Hasharotlar о‘simliklaming turli organlariga ziyon keltirishi mumkin. Ulardan bir xillari o'simlik yoki ulaming organlarini kemirib yoki ulami teshib zarar keltirsa, boshqalari o‘simlik to‘qimalari ichiga kirib olib, har xil bo‘rtmalar hosil qiladi. Hasharotlar ishlab chiqaradigan sekretlar ta’sirida paydo bo‘ladigan bunday bo‘rtmalar o‘simliklaming ildizi, mevasi, bargi va boshqa organlarida uchratish mumkin. Hasharotlar ta’sirida o'simliklar boshqa kasalliklarga chidamsiz bo‘lib qoladi, ulaming hosildorligi kamayib ketadi va ko‘pincha qurib qoladi. Hasharotlami vaqti-vaqti bilan tez ko‘payib ketishi qishloq xo‘jaligi ekinlari uchun ayniqsa katta xavf tug‘diradi. Chigirtkalar, shira bitari, qo‘ng‘izlar, qandalalar, kapalaklar va boshqa hasharotlaming ba’ zi turlari ayrim yillari juda tez ko‘payib ketish xususiyatiga ega. Hasharodaming bunday ko‘payishiga odatda odamlaming o‘zlari sababchi boiadi. Bir xil ekinni har yili bir maydonga ekilaverishi o‘sha o‘simlik bilan oziqlanadi- gan hasharotlaming tez ko‘payishi uchun qulay sharoit tug'diradi. Zaharli moddalar muttasil qo‘llanilganida zararkunandalar bilan birga ulaming kushandasi bo'lgan yirtqich hasharotlar va qushlar ham qirilib ketadi; zararkunandalaming zahar ta’siriga chidamliligi esa asta-sekin oshib boradi. Oqibatda zararkunandalaming tez ko'payib ketishiga hech narsa to‘sqinlik qilolmaydi.
Hasharotlar zararkunandalar va begona o'tlarga qarshi kurashning biologik usullarini ishlab chiqish va takomillashtirish bilan bog'liq holda qishloq va o'rmon xo'jaligi amaliyotida tobora ko'proq ahamiyat kasb etmoqda. Shu maqsadda noqulay shakllarda ma'lum shakllar (Hymenoptera: ari, ovchi ari, ba'zi yirtqich va o'txo'r qo'ng'izlar va boshqalar) maxsus odatlangan. Bunday nazorat choralarini muvaffaqiyatli tatbiq etishning misoli - chavandozni MDHga olib kirish Afelin pochtasi, bu olma daraxtlari ildiz tizimining xavfli zararkunandalari ko'payishini butunlay bostirgan - qon shira ( Eriosoma lanigerum), Amerikadan Evropaga kelgan. Avstraliyadan Amerikaga, keyin Evropaga olib kelingan tsitrus zararkunandalarining ommaviy ko'payishi - yivli qurt ladybug tomonidan to'xtatildi Rodoliya... Ushbu qo'ng'izlar dunyoning turli mintaqalarida, shu jumladan bizning Kavkazda muvaffaqiyatli iqlimlashtirildi. So'nggi yillarda sanoat sharoitida bunday hasharotlarni sun'iy ravishda ko'paytirish va zararkunandalar ko'payadigan joylarda ularni ommaviy ravishda chiqarish keng qo'llanilmoqda. Genetik usul zararli hasharotlarga qarshi kurashishda ham keng qo'llaniladi. Qishloq va o'rmon xo'jaligini intensivlashtirish hozirgi paytda hasharotlar bilan kurashishdan butunlay voz kechishga imkon bermaydi. Ammo kelajak, shubhasiz, zararkunandalarga qarshi biologik kurashga tegishli.