O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi guliston davlat universiteti turdiqulov T

 
 
VI BOB 
HAYVONLARNI TANLASH VA SARALASH 
Hayvonlarni tanlash va saralash to’g’risida tushuncha.
 
Chorvachilikda 
yangi zot yaratish, mavjud zotlarni takomillashtirish maqsadida tanlash va saralash 
olib boriladi.
Tanlash 
deganda mahsuldorligi va yashash shart-sharoiti jihatidan inson 
talabiga va ishlab chiqarish texnologiyasiga javob bera oladigan hayvonlarni 
ajratib olish tushuniladi. 
Tanlash mollarni fenotipiga (rivojlanishi, ekster‘eri, konstitutsiyasi, 
mahsuldorligi) va genotipiga (irsiy xususiyatlariga va bu xususiyatlarni o‘z nasliga 
bera olish qobiliyati) ko‘ra olib boriladi. 
Tanlash va saralash asosida hayvon zotlarini takomillashtirish jarayoniga 
seleksiya
deb ataladi. 
Hayvonlarni tanlash quyidagi ko‘rsatkichlari bo‘yicha olib boriladi: 
1)
Bir tomonlama tanlash – bunda hayvonlar ma‘lum bir ko‘rsatkichi 
asosida tanlanadi. 
2)
Kelib chiqishiga ko‘ra tanlashda naslchilik ishlari bo‘yicha 
yuritiladigan maxsus hisobot jurnali va qaydnomalardagi ma‘lumotlar, ota-
onasining irsiy belgilariga ko‘ra tanlanadi. 
3)
Vazni va jadal o‘sishiga ko‘ra tanlashda, har xil hayvonlar turli 
yoshida baholanadi. Masalan, qulunlar (toylar) 6-8 oyligida, buzoqlar 5-6 oyligida, 
qo‘zilar 4-5 oyligida, cho‘chqa bolalari esa 2 oyligida tarozida tortish va ayrim 

---

71 
tana qismlarini o‘lchash orqali molning o‘sishi va rivojlanishi baholanadi va 
tegishli xulosa chiqariladi. 
4)
Avlodining 
sifatiga 
ko‘ra 
tanlashda 
asosan 
bolalarining
yashovchanligi, tirik vazni, bosh soni va boshqa barcha belgi va xususiyatlari 
hisobga olingan holda bajariladi. 
Saralash
– tanlab olingan alohida bir hayvonni yoki hayvonlar guruhini 
inson uchun kerak bo‘lgan mahsulot olish, yoki sermahsul, tez etiluvchan, 
chidamli nasl olish maqsadida juftlashtirishdir. Bu tadbirning asosiy maqsadi 
chorva mollarining barcha ijobiy belgi va xususiyatlarini kelgusi avlodlarda saqlab 
qolish va rivojlantirishdan iborat. Erkak va urg‘ochi hayvonlarni saralashda 
quyidagilarga e‘tibor beriladi: 
1)
Eng sifatli ona mollar eng sifatli erkak hayvonlar bilan juftlashtiriladi. 
2)
Juftlashtirishda erkak hayvon urg‘ochisiga qaraganda yuqori sinfga 
ega bo‘lishi kerak. 
3)
Yaqin qarindosh bo‘lgan hayvonlarni (I avlod vakillarini yoki 
bolalarini ota-onalari bilan) o‘zaro juftlashtirish ma‘n etiladi, aks holda zaif va 
sifatsiz nasl vujudga keladi. Lekin, naslchilik xo‘jaliklarida, ayrim holatda, yuqori 
malakali mutaxassislar nazorati ostida, bu tadbirni ma‘lum maqsadda (zotning 
sifatini yaxshilash va zot yaratish uchun) amalga oshirish mumkin; 
4)
Ayrim bir xil nuqsonga ega bo‘lgan erkak va urg‘ochi hayvonlarni 
o‘zaro juftlashtirilmaydi, chunki bu nuqsonlar kelgusi avlodda yanada kengroq 
yoyilishi mumkin. 
Saralash ishlarini olib borishda hayvonlarni yoshiga qarab juftlash muhim 
ahamiyatga ega. Tajribalardan ma‘lumki, yosh urg‘ochi hayvonlarni yosh erkak 
hayvonlar bilan urchitish ko‘pincha salbiy natijalar beradi. Shuning uchun 
quyidagi tavsiyalarga e‘tibor berish talab etiladi: 
-
o‘rta yoshdagi urg‘ochi hayvonlar o‘rta yoshdagi erkak hayvonlar 
bilan juftlashtirilishi lozim; 
-
yosh hayvonlarga o‘rta yoshdagi hayvonlarni biriktirish kerak; 

---

72 
-
katta yoshdagi hayvonlar yosh hayvonlar bilan urug‘lantirilishi yaxshi 
natija beradi.