O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi guliston davlat universiteti turdiqulov T

lar 
1 
Cho‗zin- 
choqlik 
balandligi
Yagrin 
100
uzunligi
qiya
Gavdaning

122-123 118-120 
120 
2 
Uzun 
oyoq- 
lilik 
balandligi
Yagrin 
100
chuqurl)
kr.
ko'
-
balandl.
(Yagr.

42-43 
46-47 
46 
3 
Ixcham 
lik 
uzunligi
qiya
Gavdaning
100
aylanasi
krak 
Ko'

132-133 123-126 
118 
4 
Tos-
ko‗krak 
kengligi
g
Sagrisinin
100
kengligi
krak 
ko'
orti
Kurak 

88-89 
94-96 
85 
5 
Ko‗krak 
chuqurligi
Kokrak
100
kengligi
kokrak
orti
Kurak

73-74 
63-66 
61 
6 
Bo‗ydor 
lik 
balandligi
Yagrin 
100
balandligi
Dumgaza

101-102 102-104 
101 
7 
Suyak 
dorlik 
balandligi
Yagrin 
100
aylanasi
Pocha

14 
14,7 
14,6 
Ekster‘yer profili
- bu ma'lum bir hayvon tanasi qismlarining o‗lchovi yoki 
indeksining standart ko‗rsatkichlardan farqlanish darajasini aks ettiruvchi grafik 
tasvirdir. Standart ko‗rsatkich sifatida aniqlanayotgan zotning o‗rtacha o‗lchovi 
yoki shu zotning eng yaxshi tizimlari va oila vakillarining ko‗rsatkichlari bo‗lishi 
mumkin. Quyida xolmagor zotiga mansub Ryaska laqabli sigirning ekster‘yer 
profili ko‗rsatilgan (74-rasm)

---

149 
Ishni bajarish uchun topshiriq: 
1. 3-jadvalda 
ko‗rsatilgan ma'lumotlardan foydalanib, 2-jadvaldagi 
formulalar asosida sigirlarning tana indekslarini hisoblab chiqing. Tana 
indekslaridagi farqlanish to‗g‗risida xulosa chiqaring. 
2. 1-topshiriq ma'lumotlari asosida sigirlarning eksteryer profilini tasvirlang. 
Andoza sifatida qozoqi oqbosh zotining tana o‗lchamlarini oling.
+9 
+8 
+7 
+6 
+5 
+4 
+3 
+2 
+1 
100 
Yag‗rin 
baland 
ligi 
Orqa 
baland 
ligi 
Dumg‗a
za 
baland 
ligi 
Ko‗k 
rak 
chu 
qurligi 
Tana 
ning qi 
ya uzun 
ligi 
Ko‗k 
rak 
keng 
ligi
Sag‗iri 
sining 
kengli
gi 
Ko‗k 
rak 
aylana
si 
Pocha 
ayla 
nasi 
74-rasm. Xolmogor zotiga mansub Ryaska laqabli sigirning ekster‘yer profili. 
 
3-jadval 
Har xil zotga mansub sigirlarning tana o‗lchamlari (
sm
) 
Zotlar 
Y
ag
‗r
in 
ba
la
nd
li
g
i 
Ko
‗kr
ak 
chuqurl
ig
i 
Ko
‗kr
ak 
keng
li
g
i 
Sa
g‗ri
si
da
gi
 
keng
li
g
i 
Ta
n
a
ni
n
g
 
qi
y
a
 
uzunl
ig
i 
Ko
‗kr
ak 
a
y
la
na
si
 
P
o
cha
 
a
y
la
na
si
 
Xolmagor 
132 
68 
37 
51 
160 
182 
18.5 
Simmental 
134 
69 
43 
51 
157 
187 
19.5 
Qozoqi oqbosh 
124 
72 
44 
54 
153 
187 
19 
Aberdin-angus 
116 
64 
49 
49 
135 
180 
17,2 

---

150 
 
3. Har xil mahsulot yo‗nalishidagi qo‗ylarning eksteryer profilini tasvirlang. 
Andoza sifatida askaniya qo‗y zoti o‗lchamini oling (4-jadval). Eksteryer profillari 
asosida mazkur zotlarning tana tuzilishidagi o‗ziga xos xususiyatlari to‘g‘risida 
xulosa chiqaring.
4-jadval 
Har xil mahsulot yo‗nalishidagi qo‗y zotlarining tana o‗lchami (
sm
) 
 
 
O‗lchamlar
 
Zotlar 
Askaniya 
(mayin 
junli) 
 
Kuybishev 
(yarim mayin 
jun) 
 
Shropshir 
(go‗shtli) 
 
Hisor
(go‗sht-
yog‗) 
Yag‗rin balandligi 
69.5 
64,7 
58,0 
86,8 
Gavdaning qiya 
uzunligi 
71.4 
78,1 
79,5 
81,2 
Ko‗krak chuqurligi 
32.0 
33,3 
30,0 
39,1 
Ko‗krak kenligi 
21.3 
24,6 
24,0 
29,0 
Ko‗krak aylanasi 
100.7 
104,2 
99,0 
117,7 
Topshiriq natijalarini ish daftaringizga ko‗chirib oling va hisobotni 
o‘qituvchiga topshiring. 
HAYVONLARNI INTERY‘ER KO‗RSATKICHLARI ASOSIDA 
BAHOLASH. 
Darsning maqsadi:
Tajriba natijalari va ma'lumotlar asosida hayvonlar 
mahsuldorligining inter‘yer ko‗rsatkichlari bilan bog‗liqligini aniqlash. 
Kerakli jihoz va materiallar:
Sigirlarning individual kartochkasi (№ 2
-sut
shakli), sut va sut-go‘sht yo‘nalishidagi qoramollar bonitirovkasi to‘g‗risida 
uslubiy ko‘rsatma, inter‘er ko‘rsatkichlar to‘g‘risidagi jadval ma‘lumotlari, 
kal‘kulyator. 

---

151 
Nazariy tushuncha: 
Hayvonlar ichki organlarining morfologik (anatomik va 
gistologik), fiziologik va biokimyoviy xususiyatlari yig‗indisi ularning 
inter‘yeri 
deyiladi. 
Hayvonlarning interyeri sohasidagi qonuniyat va nazariyalar akademik 
E.F.Liskun tomonidan yaratilgan bo‗lib, ular chorvachilikda katta burilish yasadi. 
1912 yili E.F.Liskunning sut bezlarining gistologik tuzilishi va ularning sersutlikka 
bog‗liqligi haqidagi asari nashr etilgach, bu yo‗nalishga asos solindi. Keyinroq 
ko‗plab yaratilgan asarlar bu yo‘nalishni boyitdi. Masalan, barcha organ va 
to‗qimalar, bez va qon elementlarining, asab tolalari, teri, jun va hokazolarning 
hayvonlar mahsuldorligiga, vazni, yoshi, jinsiga, oziqlanish, moslashish 
xususiyatlariga, konstitutsiyasiga, ekster'yeriga aloqadorligi va chambarchas 
bog‗liqlik xususiyatlarini ifodalab, asoslab berish muhim ahamiyatga ega bo‗ldi.
Prof. E.A.Arzumanyanning tadqiqotlari shuni ko‗rsatadiki, hayvonlarning 
inter‘yer ko‗rsatkichlari, ularning mahsuldorligi va sog‗lomligiga qarab o‘zgarib 
turadi. Masalan, go‗sht tipidagi sigirlar, sersut sigirlarga nisbatan kam sut berib, 
vazni og‗ir, ixchamlik indeksi katta, qoni esa eritrosit va gemoglobinga boyroq 
bo‗lar ekan. Bunday inter‘yer ko‗rsatkichlaridagi farq sog‗im miqdori bilan 
bog‗liqdir. Sersut sigirlarning qonida eritrosit va gemoglobin miqdori kam bo‗lib, 
nafas olish va qon tomirlardagi puls chastotasi birmuncha tezlashgani kuzatiladi. 
Buni quyidagi tajriba natijalarida ko‗rish mumkin (5-jadval): 
5-jadval