O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti o’zbek tili va adabiyoti kafedrasi
Yüklə 0,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1 Zulfiya Qurolboy qizi.qadimiy qo’shiq.-T.,O’zbekiston,2012.- B 64. 47 XULOSA Istiqlol davri o’zbek hikoyachiligida janrida Kichik odam obrazi o’zini to’laqonli ravishda namoyish etdi. Jamiyatda tutgan o’rniga nisbatan shartli ravishda “kichik odam” deya nom olgan bu obraz o’zining ma’naviyati, indamasligi, tinim bilmas, tirishqoqligi bilan xarakterlanadi. Ularni badiiy adabiyotga to’laqonliroq tasvirda kirib kelishini Ulug’bek Hamdamning “Yolg’izlik” qissasi qahramoni yosh yozuvchi yigit xayolon o’z kitobxoniga qilgan murojaati orqali izohlashni boshlasak: “Tushunyapsanmi, o’quvchi, yozuvchining mehnati-yu asarlari qimmati qay darajada ekanini idrok etyapsanmi? Yozish-chorasizlikdan bosh urilgan chora bo’ldi menga! Yozish bu- alamidan o’zini qayerga qo’yishni bilmagan odamning oq qog’ozdan bunyod etilgan devorga gurs-gurs urib, hovuridan tushmak” 1 . Ushbu hovurni vujudga keltiruvchi kuch ijodkorlar tilida ilhom deb ataladi. Haqiqiy, umri boqiy asar yaratishda yozuvchiga, dastavval, ana shunday ilhom zarurligini Abdulla Qahhor ham ta’kidlab: “Yaxshi asar-o’quvchini maftun qiladigan asar, faqat ilhom bilan yozilgan asar” 2 ,- deya aytib o’tadi. Yozilishi shartligidan emas, balki ana shunday kuchli ilhom ta’sirida yaratilgan, istiqlol davri o’zbek adabiyoti na’munalariga Ulug’bek Hamdamning “Uzoqdagi Dilnura”, Sobir O’narning “Tarvuz”, “Tegirmonchining bolasi”, Erkin A’zamning “Aralashqo’rg’on”, “Bog’bolalik Ko’kaldosh”, “Fayzining amakisi”, Isajon Sultonning “TODD”, Zulfiya Qurolboy qizining “Xoliq amaki”, “Qadimiy qo’shiq”, “Tafakkur” hikoyalarini kiritishimiz mumkin. Ulardagi shartli ravishda “kichik odam” obrazi deya o’rganayotgan qahramonlarimizni talqin etishda yozuvchilarning har birida individual yondashuv borligini tahlillarda ko’rib o’tdik. Abdulla Qahhorning:” Yaxshi 1 Yo’ldoshev Q.Yoniq so’z.-T.,Yangi asr avlodi,2006.- B 92. 2 Yoshlar seminariyasida so’zlagan nutqidan. 48 asar ilhomning natijasi, ilhom his qilishning natijasi” 1 ,- deya aytib o’tgan fikrlariga tayanadigan bo’lsak, Kichik odam obrazlarining nekbin tuyg’ulari, ma’naviy olami yoritilgan asarlar ham teran his etilib, moshohadakorlik bilan qalamga olinmoqda. Istiqlol davri o’zbek hikoyachiligida qalam tebratib kelayotgan nosirlarimiz kichik odam obraziga murojaat etib dunyoni, undagi har bir moddiy boylikni o’tkinchi ekanligini, insonning insoniyligini ta’min etuvchi uning ma’naviyati, qalb dunyosiligini kitobxonlarga his qildirmoqdalar. Bu o’rinda Abdulla Qahhor aytganiday:“Bilgan bilib qo’yaverishi mumkin. His qilgan his qilib qo’yavermaydi. Adabiyotning zo’r tashviqiy kuchi ham shundan iborat. His qilish- munosabat,munosabat-faoliyat demakdir” 2 ,- degan jumlalarini eslash joiz deb o’ylaymiz. “Har bir yaxshi asarning mehrigiyosi boshqa yaxshi asarning mehrigiyosiga o’xshamaganligi uchun yaxshi” 3 ,- degan fikrlarni anglagan holda yozuvchilarimiz kichik odam obrazini yoritishda o’ziga xos individual usullardan foydalanmoqdalar. Ularni xarakterli xususiyatlarini dalillashda qo’llagan detallari ham shular jumlasidan. Istiqlol davri o’zbek hikoyalarini o’rganish natijasida shu xulosaga keldikki, yozuvchilarimiz inson ma’naviy olamiga chuqur nazar solib, kichik odam obrazini quyidagicha tasvirlaydilar: - kichik odamning ichki olami, beg’ubor ma’naviyati o’quvchilarga o’rnak qilib ko’rsatildi(Sobir O’narning “Tarvuz”, Ulug’bek Hamdamning “Uzoqdagi Dilnura” hikoyalari va b); 1 Yoshlar seminariyasida so’zlagan nutqidan. 2 O’sha manba. 3 O’sha manba. 49 - uning zabun holini tasvir etib, kitobxonlarni ular himoyasiga otlantiradi (Zulfiya Qurolboy qizining “Xoliq amaki” hikoyasi va b); - ularning salbiy xususiyatlarini yoritib bergan holda zulmga, axloqsizlikka nisbatan nafrat uyg’otadi (Sobir O’narning “Tegirmonchining bolasi” hikoyasi va b); - hayot falsafasini yoritishda (Isajon Sultonning “Todd” hikoyasi va b) mualliflar ulardan asosiy obraz sifatida foydalanadi. Ko’rib turganingizdek “kichik odam” deya talqin etilayotgan obraz istiqlol davri o’zbek hikoyachiligida inson ichki olami, ma’naviyatini o’rganishda katta ahamiyatga molik. Bularning barchasi “Odamga yondashishda jo’nlikdan, qolipdan voz kechilganligi nasrimiz taraqqiyotida sog’lom tamoyillar qaror topayotganligidan dalolat beradi” 1 . Xullas, o’zbek adabiyotida haqiqiy ma’nodagi zamondosh insonlarning obrazlari “kichik odam” siymosida gavdalantirilgan. 1 Yo’ldoshev Q.Yoniq so’z.-T.,Yangi asr avlodi,2006.- B 132. |