O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti o’zbek tili va adabiyoti kafedrasi
Yüklə 0,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
BMIning o’rganilish obyekti. Tadqiqotning asosiy obyekti vazifasini
istiqlol davri o’zbek hikoyachiligi, xususan, Sobir O’narning “Tarvuz”, “Tegirmonchining bolasi”, Zulfiya Qurolboy qizining “Xoliq amaki”, “Tafakkur”, “Qadimiy qo’shiq”, Erkin A’zamning “Aralashqo’rg’on”, “Bog’bolalik Ko’kaldosh”, Isajon Sultonning “TODD”, Ulug’bek Hamdamning “Uzoqdagi Dilnura” kabi hikoyalari va boshqa asarlar bajardi. Kichik odam obrazlarining individual xususiyatlari haqida ma’lumot berishga harakat qilindi. BMIning tuzilishi. Mazkur bitiruv malakaviy ishi kirish, ikki asosiy bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. 6 I BOB. HOZIRGI O’ZBEK HIKOYACHILIGIDA “KICHIK ODAMLAR” OBRAZI TALQINI 1.1 “KICHIK ODAMLAR” OBRAZINING XARAKTERLI XUSUSIYATLARI Badiiy adabiyotda inson timsoli o’ziga xos tarzda shakllangan. O’tmishga nazar solsak, nomdor va buyuk shaxslar obrazlari badiiy adabiyotda shakllanganligini ko’rish mumkin. Bunga Firdavsiyning “Shohnoma”si, Alisher Navoiyning “Saddi Iskangariy” asarlari qahramonlarini misol tariqasida keltirishimiz mumkin. Islomgacha bo’lgan turkiy xalqlar adabiyotiga nazar tashlaydigan bo’lsak, ushbu davrda ham aksar obrazlar xudolar ( “Xuastuanift “), hamda shahzodalar ( ‘Shahzoda va bars”) bo’lganiga guvoh bo’lamiz. Keyinchalik badiiy adabiyot inson omilini asos qilib shakllantirdi. Ma’naviy-axloqiy muammolar aks ettirilgan asarlar shular jumlasidan. Buning yorqin misoli, XI asrlarda yaratilgan“Qutadg’u bilig” , “Hibatul-haqoyiq” kabi asarlardir. XVIII-XIX asrlarga kelib o’zbek adabiyotida xalqqa nisbatan adolatsizlik kuchayganligi bois hukmdor va sarmoyadorlar hajv qilina boshlandi. Bu ham adabiy obraz tarixida alohida o’rin tutadi. “Milliy uyg’onish davrida mazlum va ma’rifatdan yiroq xalq timsoli shakllantirildi. Oddiy inson obrazini to’laqonli yaratish Qodiriyning “O’tkan kunlar”, “Mehrobdan chayon” romanlarida namoyon bo’ldi va bu obraz tarixida alohida bo’g’inni tashkil qiladi” 1 . Ko’rib turganingizdek badiiy adabiyotda yangicha bir obraz shakllandi. XX asrning 50 – yillariga kelib bu obraz o’z nomiga zid ravishda katta ishlarni bajara boshladi. Bunga Abdulla Qodiriyning “Mehrobdan 1 Mirhaydarov M, Rahimov Z, Jo’rayeva M.Adabiyot nazariyasi fanidan majmua.- Guliston,2014. - B 33. 7 chayon” romanidagi Safar bo’zchi obrazini misol qilib keltirsak bo’ladi. U faol obraz sifatida gavdalantirilgan bo’lib, romanda uning ikkita bajaradigan vazifasini ko’rib o’tishimiz mumkin. Bizga ma’lumki Qodiriy Anvar ta’rifini o’z tilidan emas, balki roman qahramoni bo’lgan qiz tilidan tasvirlaydi. Albatta, bu obrazga o’zgacha ma’no baxsh etgan. Tanqidchi Matyoqub Qo’shjonov “Safar bo’zchi Anvar obrazi xarakterining ochib berilishiga xizmat qilgan” 1 ligini “O’zbekning o’zligi” nomli tanqidiy kitobida aytib o’tib ketgan. “Mehrobdan chayon”ning “Jilovxonadagi bir janjal” degan bobida ajoyib manzara yaratilgan. Mulla Abdurahmon qarorgohda. Domla oldiga uning o’ziga o’xshagan ikki ig’vogar kelib qoladi. Namoz o’qish uchun vaqtliroq paydo bo’lgan Safar bo’zchi ham shu “ulfatga” sherik bo’ladi. O’sha vaqtlarda Qo’qon bo’ylab shov-shuv bo’lib turgan Anvarning bosh munshiylikka tayyorlanayotgani haqida gap ochilib qoladi. Uchta ig’vogar Anvarning madrasa ko’rmaganini vaj qilib sarmunshiylikka nomuvofiq ekanligini bildiradilar. Safar bo’zchi esa gapga aralashib Anvarni quvvatlaydi va quyidagi voqeani hikoya qilib beradi: “Minnatdorchilik bilan ikki bo’zni uzatdim: asti olsa- chi. “Yaktakka bo’zim bor, ketavuring”, deydi. Aqalli bittasini ham olmadi. Yana duo qilib bo’z bilan qaytdim. Farishta ham shunchalik bo’lar, deb o’ylab qoldim, Shukur so’fi! A, shunday yigit mirzaboshi bo’lmay kim bo’lsin, Samatboy. Ko’pni duosi ko’l deganlar, ishonmasanglar, ana taqsirimdan so’ranglar!” 2 Ko’rib turganingizdek ushbu parchada kichik odam obrazi bo’lmish Safar bo’zchi, Anvar obrazining o’ziga xos jihatlari bilan kitobxonni tanishtiryapti. Nafaqat, tanishtiryapti, balki ko’rsatib ham beryapti. Bu uning romandagi dastl abki vazifasi edi. Bundan tashqari u Anvar, Ra’no va Sultonalilar o’rtasida maktub yetkazish, roman voqealarini bir – biriga ulashdagi vositachi vazifalarini o’tagan. Asta-sekin yetakchi obraz sifatida shakllanib kelayotgan kichik odam obrazi istiqlol davri adabiyotiga kelib, nafaqat sur’atini, balki siyratini ham namoyish etdi. Yozuvchilar o’z asarlarida, ularga ma’lum bir vazifa yuklabgina qolmasdan, 1 Qo’shjonov M.O’zbekning o’zligi.-T., 2 Abdulla Qodiriy.Mehrobdan chayon.-T., 8 ularning o’y-fikrlari, his- tuyg’ulari, qalb kechinmalari bilan qiziqa boshladilar. Shunday qilib adabiyotning yana bir qirrasi sirlilik qarini tark etdi. Ma’naviy olami komillik nuriga yo’g’rilgan insonlar obrazi haqida adabiyotshunos Qozoqboy Yo’ldoshev o’zining “Yoniq so’z” maqolalar to’plamida shunday deydi: “Milliy tafakkurda yalpi yangilanish boshlangandan beri ko’pchilik tomonidan anglab yetilgan va tan olingan haqiqatlardan biri shu bo’ldiki, odamning eng kichigi, eng ko’rimsizi, eng zabuni, eng noshudi odamdir. Yaratganning halifasidir va shu bois mukarramdir. Binobarin, badiiy adabiyot kichik odamning katta va chigal ichki dunyosidagi bepoyonlikni , turfalikni tadqiq etishi lozim” 1 . Bu jarayon hayot zaruratiga ham aylandi. Hamda ushbu zarurat tufayli tanqidchi tili bilan aytganda: “ Bir qator asarlarda sirtdan qaraganda, ko’zga tashlanib turadigan jihati yo’q, hamma qatori, ammo botinida ulkan iztiroblar, ruhiy po’rtanalar mavjud bo’lgan “kichik” odamlarning ichki dunyosi mahorat bilan aks ettirilgan” 2 istiqlol davri hikoyalari vujudga keldi. Badiiy asar ma’lum bir davrning asosiy g’oyasini tashiydi, ilgari suradi, unga singdiradi. Ijodkor bu xususiyatni o’zida mujassamlashtiruvchi shaxslar, ya’ni davr qahramonlari orqali yuzaga chiqaradi. Badiiy asar syujetidan o’rin olgan barcha voqealar silsilasida harakat qiluvchi xarakterlar shu tariqa yuzaga keladi. Adabiyotshunos olim Isajon Sulton badiiy xarakter haqida so’z yuritar ekan, quyidagi nazariy qarashlarni qayd qilgan: ”Xarakter kishilarning ma’lum toifasiga xos xususiyatlarni ma’lum davrga, muhitga, kasbga, yoshga, jinsga mansub kishilarning sifatlarini yorqinlik bilan ifoda etadi. Xarakterda yozuvchining kishilarga va hayotga munosabati, hayotiy hodisalarga bergan estetik bahosi yaqqol ko’rinadi” 3 . Umumiy nom bilan aytganda, kichik odam deya talqin qilinayotgan obrazning o’ziga xos xarakterli xususiyatlari haqida fikr yuritganda dastlab, ularning oddiy xalq vakili ekanliklarini aytib o’tishimiz lozim. Ushbu obrazning asosiy tarkibini bor 1 Yo’ldoshev Q.Yoniq so’z.-T.,Yangi asr avlodi,2006.- B 84. 2 O’sha manba. 3 E-mail:til@sarkor.uz kutubxonasi.Xarakter va ruhiyat birligi.-T.,Kamalak,2005.- B 44. 9 mehrini va umrini yerga bergan, bu xizmati bilan nafaqat o’z oilasini balki, butun jamiyatni boqib kelayotgan dehqonlar, tegirmonning og’ir, zalvorli toshini aylantirish bilan bir qatorda hayot sinovlarini-da yengib o’tayotgan tegirmonchilar, qorovullar yoki undan-da kichik toifa vakillari tashkil etadi. Ularning kichikligi ham shunda! Jussasi yo, yoshida emas! Fikrimiz isboti sifatida Zulfiya Qurolboy qizining “Xoliq amaki” deb nomlangan hikoyasidagi kichik odam obrazi sifatida gavdalangan Xoliq amakiningijtimoiy ahvoliga e’tiborimizni qarataylik: ”Ha, Xoliqboy, yo’l bo’lsin?- dedi u yaqinlashganida kinoya bilan atay “boy” so’ziga urg’u berib. -Bozorga. -Tunov kuni men nima degan edim senlarga? -Bolalarning potinkasi yirtilibdi. Anorlar pishgan ekan, xotin… -He, o’sha xotiningniyam… Anor – panori bilan boshiga tushurmadingmi? Davlat siyosatini tushunmaydigan qanaqa g’alcha xotin? Ikki soatda qaytaman, rais bova. Bolalar yalangayoq…” 1 Ha, Xoliq amaki farzandlari oyog’iga potinka olib berolmagan, ayni damda daromad manbayi faqat shu anorlarigina bo’lgan, kichik bir dehqon, ijtimoiy ahvoli og’ir “sho’rlik banda” edi. Bu fikrimizni rais tilidan aytilgan qo’shtirnoq ichidagi “boy” so’zi ham isbotlaydi. Bu obrazning o’ziga xos yana bir xususiyatlaridan biri yaqinlari ehtiyojini, o’z jonidan-da ortiq ko’rishlaridadir. Xoliq amakining anor to’la qopni goh ko’tarib, goh tushirish jarayoniga e’tibor berar ekanmiz, qopni ko’tarishida kutilajak falokatdan qutilib qolish holati kuzatilsa, uni yana yerga qo’yish jarayonida farzandlar ehtiyoji yotardi. Axir, qopdagi shunchaki anor emas, balki dehqon dardiga davo atalmish, birdan-bir daromad manbayi edi. 1 Zulfiya Qurolboy qizi.Qadimiy qo’shiq.-T.,O’zbekiston,2012.- B 190. 10 Endi navbatdagi qahramonimizga, Sobir O’narning “Tarvuz” hikoyasidagi Omondavlat obraziga, e’tibor beramiz. U ham boshqa kichik odamlar singari ota kasbini davom ettirgan, oddiygina bir dehqon. Fikrimizni Omondavlatni faqat moddiylik yuzasidangina bir-biri bilan muomala qiladigan, jamiyatimizning “katta odam”lari bilan bo’lgan suhbatini keltirish orqali dalillaymiz. - “Bug’doy bor, jo’ra. Hozir arzon, qishda ko’tariladi narx, o’shanda urib yuboraman. Gap bor-da, bilding? - Bildim-bildim. Demak, bir millionga sotasan? - Balki ikki million bo’lar, ko’ramiz. Qishloqi mehmon ham toza o’lar-qolar joyda emasligini ko’rsatgisi kelib tillari biyron bo’ldi. Shunday qilmasa bular odam qatorida ko’rmay garang qilaveradigan” 1 . Shu kabi inson ruhiga zavq-shavq berishdan yiroq bo’lgan suhbatlardan zerikkan Omondavlatning bolalik xotiralarini eslash jarayonini ham bir ko’zdan kechiraylik:“Chog’roqqina hovlisiga har bahor bodring, pomidor bilan qo’shib o’n-o’n besh tup handalak-u qovun ekkanlari, ular taqyo palak qilib keyin uzun palak otib ketishi, so’ng yong’oqdek tuynak qilishidan to rangi bo'zarguncha bir hovli bola dam-badam “ko’z -quloq” bo’lib: goh ushlab, goh burunlarini tekkizib hidlayverishgani sabab onasi bezor bo’lib quvganlari, - hamma-hammasini zavq bilan eslaydi. Bearmon bolalikning armon to’la izlari bular” 2 . Ko’rib turganingizdek, bu qahramonimiz ham soddagina dehqon, mehnatsevar yurt farzandi. Erkin A’zamning “Aralashqo’rg’on” hikoyasidagi kichik odam obrazi hisoblanmish musofirning ham kasbi qarovulligi, kichik odam obrazining xarakterli xususiyatlaridan biri ularni jamiyatda kichik bir o’rinni egallaganliklarida deya ayta olishimizga zamin yaratadi. Musofirning kasbiga jurnalist E.Safar tilidan quyidagicha ta’rif beriladi: “ Ota bolam-chaqam deb erta-yu kech to’rva ko’tarib 1 www.ziyouz.uz kutubxonasi.O’.Sobir.Tarvuz.-T.,Kamalak,1993.- B 5. 2 O’sha manba. 11 poy-piyoda bozorga qatnagani qatnagan. O’zi bor-yo’g’ manavi sanatoriyga qorovul. Pulni qayerdan toparkan-a?” 1 Unga, asosiy vaqtini kimni qanday pul topgani,qayerga qanday kelib qolgani va mahallaga qanday nom berish kabi baxslar bilan o’tkazadigan jamoa tomonidan beriladigan navbatdagi ta’rif: “Hamisha shunday: salomini beradi-da,o’tadi-ketadi. Ko’chib kelganiga bir yillardan oshgan, ammo mahallaga aralashmaydi. Aralashgulik holi ham yo’q-musofir-da” 2 . Aslida “musofir” so’zi boshqa Vatanda, yoki boshqa hududda faoliyat yuritayotgan shaxslarga nisbatan ishlatiladi, ammo bu yerda, bu jumla u ma’nodan tashqari qahramonimizning kambag’alligiga ishora sifatida ham yangramoqda. Musofirimizning tavoze-ila ularga salom berib, yana o’z ishida davom etishi, hamda ularga qo’shilmasligi kambag’alligidan emas, balki amalda o’z isbotini topmas gaplar uchun gaplar uchun qimmatli vaqtini sarflashni joiz ko’rmaganligida. Atoqli qozoq shoiri Abay bekorga “Naqliya so’zlar” kitobida: “Ko’nglingdagi ko’rkam o’y og’zingdan chiqqach xiralanadi“ 3 ,- deya aytib o’tib ketmagan. Demak, qahramonimiz nafaqat sanatoriyaga qorovul, balki inson vujudining botinida, qalbda yashab kelayotgan insoniy tuyg’ularining ham qorovuli ekan! Ushbu, odamning odamiyligini ta’min etuvchi tuyg’ularni jismni tark etishiga yo’l qo’ymayotgan ekan-da! Kichik odam obrazining bu kabi xarakterli xususiyatini Zulfiya Qurolboy qizining “Tafakkur” hamda Sobir O’narning “Tegirmonchining bolasi” hikoyalarida ham uchratishimiz mumkin. Kichik odam obrazining navbatdagi xarakterli xususiyati shu tipga kiruvchi qahramonlarning indamasliklaridir. Kimdir hayoti o’zgalar hayotida zarracha ahamiyat kasb etmagani uchun shu yo’lni tutgan bo’lsa, yana kimdir andisha yuzasidan shunday qiladi. Biz kichik odam obrazining o’zlariga xoh jismoniy, xoh ma’naviy tomondan yetkazilgan zararga nisbatan xech qanday javob bermaslik lari zamirida qo’rqoqlik alomatlarini ko’rmasligimiz kerak “Talqin etmoq-ochiq mazmundan yashirin mohiyat sari 1 A.Erkin. – B 33. 2 O’sha manba. 3 Adabiyot.-T.,Cho’lpon,2013.- B 67. 12 bormoqdir” 1 ,- deydi fransuz olimi Pol Rikyor. Shunday ekan, aziz kitobxon keling, oshkora matndan yashirin mazmun sari boramiz: “Onamning aytishicha, bir kuni Xoliq amaki Norto’xta degan qo’shnisi bilan suv talashib qopti. O’sha kuni amaki ham, qo’shnisi ham tomarqasini sug’orayotgan ekan. Norto’xtaning hay-haylashiga qaramasdan, Xoliq amaki suvni o’zi tomonga burib olaveribdi. Navbat uniki ekan- da. Jahli chiqib ketgan Norto’xta ketmon dastasi bilan amakining naq yelkasiga tushiribdi. Xoliq amaki “ih” debdi-yu, ariq ichiga cho’kkalab qopti. “Qachondan beri tiling chiqib qoldi?” deb baqiribdi haligi qo’shni. Vaholanki, Xoliq amaki lom-lim demagan ekan” 2 . Qo’shnisining ushbu jumlasi orqali Xoliq amaki nafaqat kattalarga, balki kichiklarga ham uning manfaatlariga zid hatti – harakat qilsalar-da shu paytgacha ularga indamaganligini bilib olishimiz mumkin. Endi muallif tomonidan: “Vaholanki, Xoliq amaki lom – lim demagan ekan”,- degan jumlani, matndagi mazmun bilan uyg’unlashtiradigan bo’lsak, chindan ham Xoliq amaki Norto’xta qo’shnisiga og’iz ochib biror so’z aytmagan. Faqat suvni navbatga binoan o’z tomoniga burib, umrida birinchi bor ( qachondan beri ) o’zgalar manfaatidan o’z manfaatini ustun qo’yib xaqqini talab qilishi, uning “tili chiqib qolgan”ligi edi. Demak, qahramonimiz o’zgalar uchun, ularning manfaati yo’lida tilidan chiqadigan so’z va bilagidan chiqadigan kuchdan ko’p bora voz kechgan ekan. Aynan shunga o’xshash holatni Sobir O’narning “Tarvuz” hikoyasida ham uchratishimiz mumkin. Kichik odam obrazi sifatida gavdalangan Omondavlat qishloqdan bola – chaqasi bilan shaharga biznesmen o’rtog’ini qizli bo’lganligi bilan tabriklash uchun kelib, ular huzuridan ketish chog’ida olib kelgan tarvuzlarini axlatxonada ko’rib, bunga javoban qilgan ishiga e’tibor bering: - “Sapuvra, bo’ldi, ketavering. Biz kimligimizni endi bildik. Sizlarni ham. Tamom. Xo’p. Xayr. Rahmat. 1 100 mumtoz faylasuf.-T.,Yangi asr avlodi,2013.- B 99. 2 Zulfiya Qurolboy qizi.Qadimiy qo’shiq.-T.,O’zbekiston,2012.- B 191. 13 Shundoq deb oldinga o’tib ildamroq yurib ketdi. Bir xayol yana ortiga burilib, jillaqursa bir achchiq gap aytgisi keldi-yu, umrbod teskari bo’lib qolishdan cho’chib to’xtamay ketaverdi” 1 . Katta odam bo’lishiga qaramay insoniylikni yo’qotgan shaxs uchun , odamgarchilik qilayotgan kichik odamni ko’rib unga taqsinlar o’qigingiz keladi. Uni ko’nglidan kechayotgan so’zlar, tanangizda urayotgan bir parcha go’shtni teshib o’tgandek bo’ladi. “Istiqlol adabiyoti chinakamiga ijodkor adabiyotdir. U tipik odamni emas, balki alohida o’ziga xos va betakror odamni tipni tasvir etadi. O’quvchi o’sha hammaga o’xshamagan, alohida odamni tushunish mobaynida o’zgani anglay boradi. O’zgani tushunish esa, o’zini tushunish sari qo’yilgan dastlabki qadamdir” 2 Kichik odam obrazini yanada teranroq anglash va tushunishga qaratilgan harakatlarimizni davom ettiramiz. Istiqlol davri o’zbek adabiyotida kichik odam obrazi ko’z oldimizga keltirar ekanmiz indamas, jamiyatda kichik yoki hech qanday mavqega bo’lmagan ammo harakatdan charchamaydigan, tinimbilmas inson ko’z oldimizga keladi. Yunon faylasufi Aristotel tabiri bilan aytganda: ”Hech narsa tasodifan sodir bo’lmaydi. Biz tasodif deb ataydigan hamma narsaning ham o’z sababi bor” 3 . Shunday ekan, bizning kichik odamlarimiz ham shunchaki tasodif tufayli oddiy kasb egasi maqomida qolib ketayotgani yo’q. O’zidan ko’ra ko’proq o’zgalarni o’ylash fazilatlari ularni shu “martabaga” erishtirgan. Falsafiy, hayot haqiqatlariga tayangan holda fikrlab ko’radigan bo’lsak, bu fazilatlari ularni doimiy harakatda bo’lishini ham talab etadi. Bu harakatlar qaysidir ma’noda o’zgalar uchun kuyunish alomati bo’lsa, yana qaysidir ma’noda yashash uchun kurash hamdir. Xuddi shunday kurash asnosida umr bo’yi tinim bilmagan, Isajon Sultonning “TODD” hikoyasi qahramoni navbatdagi kichik odam obrazi bo’lmish Mamasiddiq 1 www.ziyouz.uz kutubxonasi,O’. Sobir.Tarvuz.-Toshkent.,Kamalak,1993.- B 5. 2 Yo’ldoshev Q.Yoniq so’z.-Toshkent.Yangi asr avlodi,2006.- B 132. 3 100 mumtoz faylasuf.-Toshkent.,Yangi asr avlodi,2013.- B 99. 14 pishshiq bilan uning o’g’li tomonidan berilgan ta’rif orqali tanishib chiqamiz: ”Esimni taniganimdan beri otam tinmasdan ishladi. Men-ku mayli, ukalarim deyarli otamni ko’rmas edilar. O’ylab qarasam, otam lagerlardagina emas, butun umri davomida shunaqa yugurib yashabdi. Kechani kecha, kunduzni Kunduz demabdi. O’ziga qaramabdi. Bolam debdi. Ro’zg’orim debdi…” 1 Hayot! Hayot shunday murakkab narsaki, uni sizga rizq berib turuvchi tegirmonini doimiy aylanib turishi uchun harakatda bo’lishingiz lozim. Bu harakat sizning vaqtingiz, jismoniy quvvatingiz va hattoki umringizni ham so’rib oladi. Na iloj, bu yuqorida aytib o’tganimizdek hayot uchun kurash, hayot haqiqati – bu! Shu o’rinda beixtiyor yozuvchi O’tkir Hoshimovning haqiqatga bergan ta’rifi yodingizga tushadi. U: “Haqiqat shu qadar shirinki, totib ko’rging keladi. Shu qadar achchiqki, tilingni kuydiradi” 2 ,- degan edi. Mamasiddiq pishshiq davosiz dardga yo’liqqan edi. Umrining oxirini ham hatto harakatga sarfladi. Istiqlol davri o’zbek adabiyotidagi kichik odam obrazlari ichida yaqinlari rohati yo’lida o’z kasalligini unutganlari ham bor. Ular hayotining davomiyligi uchun zarur bo’lgan boylikni-da, yaqinlari farog’ati uchun sarflaydi. Xuddi shunday xislatga ega bo’lgan shaxslardan biri Ulug’bek Hamdamning “Uzoqdagi Dilnura” deb atalgan hikoyasidagi kichik odam obrazlaridan biri – Yunus tog’a. Kelini “G’uborsiz odam” ,- deya atagan shaxsga o’limidan so’ng qizi tomonidan berilgan ta’rifga e’tibor beraylik: “Bizni deb, shu landavur, omadsiz besh bolasini boqaman deb o’tib ketdi. O’ziga yengil – bosh olish u yoqda tursin, kasal oyog’iga aqalli bir quti dori ham sotib olmadi, tushunyapsizmi Kozim aka, ololmadi… Birining shartnomasini to’layman dedi, boshqasining imoratiga taxta olay deb, o’risga ketgan o’g’lining esa ro’zg’origa un – yog’ qip beray deb, nogironlik nafaqa puligacha ularga ilinib yurdi. Do’xtirlar “Yotib davolaning desa ham ko’nmadi” 3 . Qaysidir farzandini shartnomasini to’lash, qurulish 1 S.Isajon.Boqiy darbadar.-Toshkent.,O’zbekiston,2001.- B 157. 2 Hoshimov O’.Daftar hoshiyasidagi bitiklar.-Toshkent.,Sharq,2015.- B 63. 3 www.ziyouz.uz kutubxonasi.H.Ulug’bek.Uzoqdagi Dilnura.-Toshkent.,Kamalak,2009,mart-aprel.- B 32. 15 ashyolarini sotib olib berish, ro’zg’origa un – yog’ olish uchun oddiy xalq vakili qanchalik peshona teri to’kishi kerak. Bu ham kamlik qilgandek ular uchun o’z jonini qurbon qilishi-chi… Ularning ham ma’nan,ham jismonan yaqinlari uchun qilgan harakatlarini ko’rib, Odam Atoning shu kabi farzandlariga tasannolar aytasiz, o’zingizni esa bir muddat savolga tutmaslikni iloji yo’q. Bunday o’lim toppish dard emas, balki baxt! Rus mutafakkiri P.Y Chadayev: “Siz baxtli bo’lishni istaysiz-ku, axir. Bas, shunday ekan, shaxsiy farog’atingizni imkon qadar ozroq o’ylangda, o’zgalar uchun kurashing. Bittaga mingta qarshi chiqqan holda garov o’ynab aytishim mumkinki, shunda siz bu olamda mavjud bo’lgan eng yuksak darajadagi saodat lazzatidan bahramand bo’lasiz” 1 ,- deganda nechog’lik aq ekan. Bir so’z bilan aytganda qahramonlarimizning jamiyatda kichik bir o’rinni agallashlari, indamasliklari, o’zgalar uchun kuyib yonish hamda umr yo’lidagi tinib – tinchimasliklari kabi fazilatlari umumlashgan holda istiqlol davri o’zbek adabiyoti nasrida kichik odam obrazining xarakter – xususiyatlarini tashkil etadi. 1 100 mumtoz faylasuf.-Toshkent.,Yangi asr avlodi,2013.- B 386. |