O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Oligopoliya
– tarmoqda u qadar ko‗p bo‗lmagan korxonalarning mavjud bo‗lishi va hukmronlik qilishidir. Bu oligopoliyaning eng muhim belgisidir. Qaysi tovarlar va xizmatlar bozorida nisbatan kam sonli ishlab chiqaruvchilar hukmronlik qilsa, shu tarmoq oligopolistik tarmoq hisoblanadi. Oligopolistik tarmoq bir xil yoki tabaqalashgan mahsulot ishlab chiqarishi mumkin. Ko‗pchilik sanoat mahsulotlari: po‗lat, mis, alyuminiy, qo‗rg‗oshin, temir va shu kabilar – fizik ma‘noda bir turdagi mahsulotlar hisoblanadi va oligopoliya sharoitida ishlab chiqariladi. Iste‘molchilik tovarlari: avtomobillar, yuvish vositalari, sigaretlar, 96 maishiy elektr buyumlari va shu kabilarni ishlab chiqaruvchi tarmoqlar tabaqalashagan oligopoliya hisoblanadi. Oligopoliya sharoitida korxonalar o‗rtasidagi raqobat o‗zaro bog‗liq bo‗ladi. Oligopolistik tarmoqda hech qaysi firma o‗zining narx siyosatini mustaqil o‗zgartirishga botina olmaydi. Hozirda turli darajadagi monopolistik tuzilmalar rivojlanib borishi bilan ular o‗rtasidagi raqobatning shakllari ham turli ko‗rinishlarda namoyon bo‗lib bormoqda. Jumladan, turli monopollashuv darajasidagi tuzilmalar o‗rtasida mavjud bo‗lishiga ko‗ra quyidagi raqobat turlarini ajratib ko‗rsatish mumkin: 1) monopollashmagan korxonalar o‗rtasidagi raqobat; 2) monopoliyalar hamda monopolistik birlashmalarga kirmagan ishlab chiqaruvchilar o‗rtasidagi raqobat; 3) turli monopoliyalar o‗rtasidagi raqobat; 4) monopolistik birlashmalar o‗zining ichidagi raqobat. O‗z miqyosiga ko‗ra raqobat ikki turga - tarmoq ichidagi va tarmoqlararo raqobatga bo‗linadi. Tarmoqlar ichidagi raqobat ishlab chiqarish va sotishning qulayroq sharoitiga ega bo‗lish, qo‗shimcha foyda olish uchun bir tarmoq korxonalari o‗rtasida boradi. Har bir tarmoqda texnika bilan ta‘minlanish darajasi va mehnat unumdorligi darajasi turlicha bo‗lgan korxonalar borligi sababli shu korxonalarda ishlab chiqarilgan tovarlarning individual (alohida) qiymati bir xil bo‗lmaydi. Tarmoqlararo raqobat turli tarmoqlar korxonalari o‗rtasida eng yuqori foyda normasi olish uchun olib boriladigan kurashdan iborat. Bunday raqobat foyda normasi kam bo‗lgan tarmoqlardan foyda normasi yuqori tarmoqlarga kapitallarning oqib o‗tishiga sabab bo‗ladi. Yangi kapitallar ko‗proq foyda keltiruvchi sohalarga intilib, ishlab chiqarishning kengayishiga, taklif ko‗payishiga olib keladi. Shu asosda, narxlar pasaya boshlaydi. Raqobatlashuvning noan‘anaviy, jamiyat tomonidan e‘tirof etilmagan, ijtimoiy ahloq qoidalari doirasidan chetga chiquvchi, noiqtisodiy (ya‘ni, jismoniy kuch ishlatish, majburlash, raqiblarning obro‗siga putur yetkazish va h.k.) usullaridan foydalanish Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|