O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi jalilova s. X., G`Ayibova n. A
Yüklə 3,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Proyektiv metodlar tarixi
Proektiv metodikalar klinik yo‘nalishlarga ega bo‘lgan o‘ziga xos, turli – tuman psixodiagnostik vositalar guruhidir. Klinik yo‘nalish deganda bu erda shaxsning anomal holatlarini aniqlash emas, balki xulq – atvorning individual uslubi, nizoli va boshqa xolatlarda affektiv hissiyot hamda kechinmalarni, shaxsning ongsizlik holatlarini aniqlashga qaratilgan metodikalar tushuniladi. Proektiv metodikalar tarixi 1904 – 1905 yillarda K.YUng tomonidan yaratilgan so‘zli assotsiatsiyalar testiga borib taqaladi. Keyinchalik assotsiativ testning turli variantlari aybdorlik hissini aniqlash (detektor lji M.Vertgayler va A.R. Lauriya), normani patologiyadan ajratish va 23 boshqalar uchun qo‘llanildi. Tugallanmagan hikoya yoki gap testi ham YUngning assotsiativ testidan kelib chiqqan deb hisoblanadi. Proektiv diagnostikaning kelib chiqishi1921 yilda G.Rorshax tomonidan Bernda, nemis tilida “Psixodiagnostika” asarining nashr qilinishi bilan bog‘langan. O‘zi rassomlikdan voz kechishiga qaramay, Germon Rorshax san’at va rassomlik tarixi bilan ko‘proq qiziqardi. Unga ma’lum bo‘lishicha, buyuk Leonardo da Vinchi o‘z xayolini osmondagi bulutlar, ulardagi turli shakllarni uzoq vaqt davomida kuzatish va ularni tahlil qilish orqali mashq qildirar edi. Bu xususiyat, ya’ni atrofimizdagi predmetli dunyoni “jonlantirish” barchaga, ayniqsa rassomlar va yosh bolalarga xos bo‘lgan xususiyatdir. G.Rorshaxning taxminiga ko‘ra, siyoh dog‘lari, ya’ni ko‘rishga yo‘naltirilgan siyoh dog‘lari motor (harakat) fantaziyalarini jonlantiradi. G.Rorshaxdan avval siyoh dog‘lari bilan boshqa psixologlar, masalan Rassiyada F.E.Ro’bakov; A.Bine va V.Anri – Fransiyada eksperimentlar o‘tkazishgan. Biroq G.Rorshax birinchi bo‘lib fantaziya obrazlarini shaxsning asosiy sifat va xislatlari bilan aloqasini isbotlab berdi. Rorshax g‘oya va tadqiqotlari hozirgi kunda ikki yirik yo‘nalishda – Amerika ( Vesk, Klopfer, Daviolson) va Evropa (Bohm, doosli – listeri) yo‘nalishlarida namoyon bo‘ladi. Rassiyada Rorshax testini qo‘llashga dastlabki urinishlar 20 – 30 yillarga to‘g‘ri kelib, u asosan shaxs anomal xususiyatlarini aniqlash, nevroz va psixopatlar diagnostikasi, shuningdek epilepsiya kasalligini tadqiq qilishda fo‘ydalanildi. 60 yillardan boshlab Rorshax testi psixologlarning tadqiqotva klinik diagnostik ishlarida keng tadbiq qilina boshlaydi. Dastlabki metodik qo‘llanmalar yuzaga keladi. Bu testdan tashqari proektiv metodikalar qatoriga 1935 yilda dastlab jurnalda nashr qilingan tematik appersepsion testini ham (TAT) kiritish mumkin. Bu test fantaziyani eksperimental o‘rganish metodikasi sifatida yuzaga keldi. Uning avtori G. Myurrey hisoblanadi. Rorshax testi singari bu testning ham o‘z tarixi mavjud. Psixolog va psixiatrlarga shu narsa oldindan ma’lum ediki, tekshiriluvchilar uchun maxsus tanlab olingan syujetli rasmlar asosida tuzilgan hikoyaga qarab, insonning qiziqishlari, mayllari haqida 24 xulosa chiqarish mumkin. Ba’zida esa psixikaning kasallik holatini ham aniqlash mumkin. Bir qarashda TAT fikri, G.Rorshax g‘oyasiga qaraganda ancha sodda va aniq ko‘rinar edi. Ammo bunda “avtor” aynan qaysi shaxsiy tajribasi uning “qahramonalar”i taqdiri va portretini to‘g‘ridan to‘g‘ri aks etadi – yu va qaysilari qarama – qarshi ma’noda aks etishini tushunish murakkab edi. 30 -50 yillar davomida o‘tkazilgan tadqiqotlar Myurreyning TAT hikoyalarida uyqudan qolish, bo‘lib o‘tgan muvaffaqiyatsizliklar yoki omad aks etishi haqidagi fikrini tasdiqladi. Yüklə 3,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|