O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. Atadjanov, D. A. Sаliеvа xulqi og’ishgan bolalar psixologiyasi
Yüklə 4,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
predmeti
hisoblanadi. Shuni ta’kidlash zarurki, "og’ishgan xulq" atamasini 5 yoshdan kichik bo’lmagan bolalarga nisbatan qo’llash mumkin emas. Asosan"og’ishgan xulq" atamasi qat’iy ma’noda esa 9 yoshdan keyin qo’llanishi mumkin. 5 yoshdan oldin bolaning ongida ijtimoiy me`yorlar haqidagi zaruriy tasavvurlar bo’lmaydi, o’z-o’zini nazorat qilish esa kattalar yordamida amalga oshiriladi. Faqat 9-10 yoshidagina bolada ijtimoiy me`yorlarga mustaqil rioya qilish qobiliyatining mavjudligi haqida gapirish mumkin. Agar 5 yoshdan kichik bo’lgan bolalarda axloqi yosh me`yoridan ahamiyatli tarzda og’ishsa, bunda uni yetilmaganlikning, asabiy reaksiya yoki psixik rivojlanish buzilishining bir ko’rinishi sifatida ko’rib chiqish maqsadga muvofiqdir. Barcha yuqorida aytilganlardan kelib chiqib, og’ishgan (deviant) xulqqa quyidagicha ta’rif berish mumkin - bu shaxsning bir muncha muhim ijtimoiy me`yorlardan og’uvchi, jamiyat yoki uning o’ziga real zarar yetkazuvchi, shuningdek, uning ijtimoiy moslashmaganligi bilan birga boruvchi turg’un axloqi. Ushbu ta’rif deskriptiv (tasviriy) xarakterga ega va dastavval og’ishgan xulqi mavjud bo’lgan odamlar bilan amaliy ishlashga mo’ljallangan. Bu ta’rif aniq holatlarda og’ishgan xulqni tashxis qilish, professional ta’sirni loyihalash, shaxs axloqining dinamikasini va u bilan ishlash samaradorligini baholash kabi professional maqsadlarni amalga oshirishda yordam berishi mumkin. Bundan tashqari, u boshqa axloqiy fenomenlarda deviant axloqni differensiyalash imkonini beradi. Deviant axloqni ko’rib chiqayotib, biz yaqqol salbiy assotsiatsiyani uyg’otuvchi so’zni qo’llashga majburmiz: deviant, addikt, noijtimoiy va ijtimoiy xulqqa qarshi, tarbiyasi og’ir va boshqalar. Shu bilan birgalikda, aniq shaxs bilan ishlashda biz ongli ravishda kamsituvchi ohangli atamalardan foydalanishdan, shuningdek, tamg’a bosishdan tiyilmog’imiz kerak. Shuni esda tutish lozimki, birinchidan, axloqiy muammolar o’ta keng tarqalgan. Ikkinchidan, og’ishgan xulq chegaralarini aniqlash ko’pincha murakkab. |