O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. Atadjanov, D. A. Sаliеvа xulqi og’ishgan bolalar psixologiyasi


Ijtimoiy me`yor va ijtimoiy og`ishish hamda og`ishgan xulq



Yüklə 4,54 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/187
tarix05.09.2023
ölçüsü4,54 Mb.
#141595
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   187
5. Ijtimoiy me`yor va ijtimoiy og`ishish hamda og`ishgan xulq 
determinatsiyasi. 
Biz uchun muhim bo’lgan "shaxsning og’ishgan xulqi" 
tushunchasini ta’riflashga o’tishdan oldin biz psixologik ko’rinishlarni baholash 
etalonini berishimiz lozim. Ko’pgina fanlarda ko’rinishlarni "me`yoriy" va 
"anomal"ga bo’lish qabul qilingan. 


10 
J.Xodfruaning haqqoniy e’tirofi bo’yicha "Qanday axloqni me`yoriy deb 
hisoblash mumkin?" degan savol inson axloqini, shu jumladan, oshgan xulqni 
tushuntirish 
uchun 
markaziy 
hisoblanadi. 
"Normal", 
"anomal" 
axloq 
tushunchasining ma’nosiga qat’iy ta’rif berish murakkab, ular orasidagi chegara esa 
o’ta noaniq. Shunga qaramay, ilmda va kundalik hayotda ushbu tushunchalardan 
birgalikda foydalaniladi. Bunda normal axloq atamasi ostida, qoidadagidek, 
xafagarchshik bilan bog`liq bo’lmagan, shu bilan birgalikda, ko’pchilik odamlar 
uchun xarakterli bo’lgan me`yoriy-ma’qullangan axloq tushuniladi. Shunga 
o’xshash, me`yoriy axloqni quyidagicha bo’lish mumkin: me`yoriy-
ma’qullanmagan, patologik. 
"Me`yoriy" deb qatiy mazmunda ushbu fanda ayni vaqtda qabul qilingan 
me`yor-etalonga muvofiq keluvchi barcha narsa hisoblanadi. Me`yorlarni olish 
usullarini ko’pincha mezon deb ataydilar. Eng ko’p tarqalgan va umumiy 
hisoblangan mezonlardan biri - populyatsiyada uchraydigan tez-tez takroralanishini 
hisoblash yordamida istalgan ko’rinish uchun me`yorni aniqlashga imkon beruvchi 
statistik mezon (usul) hisoblanadi. Matematik statistaka nuqtai nazaridan tez-tez
ya’ni 50% foizdan kam bo’lmagan holatlarda uchraydigan hamma narsa 
me`yoriydir. Me`yoriy taqsimot qonuniga muvofiq ravishda 2-3% foiz odamlar 
"me`yoriy"dan ikki tomon bo’yicha ko’pchilik muayyan bir sifat bo’yicha (intellekt, 
muloqotchanlik, hissiy turg’unlik) axloqning yaqqol buzilishiga, har ikki tomondan 
20 % foizi esa nisbatan katta bo’lmagan og’ishlarga ega.
Shubhasiz, axloqning aniq shakli (masalan, chekish) me`yoriy qabul qilinishi 
mumkin, qachonki u ko’pchilik odamlarda uchrasa. Haqiqatan, O`zbekistonda 
chekishni xulq og’ishishiga tegishli deyish o’rinsiz bo’lardi, sababi katta yoshli aholi 
o’rtasida chekuvchilar chekmaydiganlarga nisbatan ehtimol ko’proqdir. 
Statistik mezon ifodalanish va hayot uchun xatar darajasi bo’yicha axloqning 
sifat-miqdoriy bahosi bilan uyg’unlashadi. Masalan, spirtli ichimliklarni iste’mol 
qilish aqlli chegaralarda (katta bo’lmagan doza va tezlikka) me`yoriy ko’rinish deb 
tan olinadi, biroq uni suiiste’mol qilish og’ishganlikni anglatadi. Boshqa tomondan 
odamning o’zi yoki atrofdagilar hayoti uchun to’g’ridan-to’g’ri xavf tug’diruvchi 


11 
axloq, uning tezligi, ba’zan esa ifodalanganlik darajasidan qat`iy nazar og’ishish 
sifatida baholanadi, masalan, suitsid yoki jinoyat. 

Yüklə 4,54 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   187




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin