O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. Atadjanov, D. A. Sаliеvа xulqi og’ishgan bolalar psixologiyasi
Ijtimoiy me`yor va ijtimoiy og`ishish hamda og`ishgan xulq
Yüklə 4,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
5. Ijtimoiy me`yor va ijtimoiy og`ishish hamda og`ishgan xulq
determinatsiyasi. Biz uchun muhim bo’lgan "shaxsning og’ishgan xulqi" tushunchasini ta’riflashga o’tishdan oldin biz psixologik ko’rinishlarni baholash etalonini berishimiz lozim. Ko’pgina fanlarda ko’rinishlarni "me`yoriy" va "anomal"ga bo’lish qabul qilingan. 10 J.Xodfruaning haqqoniy e’tirofi bo’yicha "Qanday axloqni me`yoriy deb hisoblash mumkin?" degan savol inson axloqini, shu jumladan, oshgan xulqni tushuntirish uchun markaziy hisoblanadi. "Normal", "anomal" axloq tushunchasining ma’nosiga qat’iy ta’rif berish murakkab, ular orasidagi chegara esa o’ta noaniq. Shunga qaramay, ilmda va kundalik hayotda ushbu tushunchalardan birgalikda foydalaniladi. Bunda normal axloq atamasi ostida, qoidadagidek, xafagarchshik bilan bog`liq bo’lmagan, shu bilan birgalikda, ko’pchilik odamlar uchun xarakterli bo’lgan me`yoriy-ma’qullangan axloq tushuniladi. Shunga o’xshash, me`yoriy axloqni quyidagicha bo’lish mumkin: me`yoriy- ma’qullanmagan, patologik. "Me`yoriy" deb qatiy mazmunda ushbu fanda ayni vaqtda qabul qilingan me`yor-etalonga muvofiq keluvchi barcha narsa hisoblanadi. Me`yorlarni olish usullarini ko’pincha mezon deb ataydilar. Eng ko’p tarqalgan va umumiy hisoblangan mezonlardan biri - populyatsiyada uchraydigan tez-tez takroralanishini hisoblash yordamida istalgan ko’rinish uchun me`yorni aniqlashga imkon beruvchi statistik mezon (usul) hisoblanadi. Matematik statistaka nuqtai nazaridan tez-tez, ya’ni 50% foizdan kam bo’lmagan holatlarda uchraydigan hamma narsa me`yoriydir. Me`yoriy taqsimot qonuniga muvofiq ravishda 2-3% foiz odamlar "me`yoriy"dan ikki tomon bo’yicha ko’pchilik muayyan bir sifat bo’yicha (intellekt, muloqotchanlik, hissiy turg’unlik) axloqning yaqqol buzilishiga, har ikki tomondan 20 % foizi esa nisbatan katta bo’lmagan og’ishlarga ega. Shubhasiz, axloqning aniq shakli (masalan, chekish) me`yoriy qabul qilinishi mumkin, qachonki u ko’pchilik odamlarda uchrasa. Haqiqatan, O`zbekistonda chekishni xulq og’ishishiga tegishli deyish o’rinsiz bo’lardi, sababi katta yoshli aholi o’rtasida chekuvchilar chekmaydiganlarga nisbatan ehtimol ko’proqdir. Statistik mezon ifodalanish va hayot uchun xatar darajasi bo’yicha axloqning sifat-miqdoriy bahosi bilan uyg’unlashadi. Masalan, spirtli ichimliklarni iste’mol qilish aqlli chegaralarda (katta bo’lmagan doza va tezlikka) me`yoriy ko’rinish deb tan olinadi, biroq uni suiiste’mol qilish og’ishganlikni anglatadi. Boshqa tomondan odamning o’zi yoki atrofdagilar hayoti uchun to’g’ridan-to’g’ri xavf tug’diruvchi 11 axloq, uning tezligi, ba’zan esa ifodalanganlik darajasidan qat`iy nazar og’ishish sifatida baholanadi, masalan, suitsid yoki jinoyat. Yüklə 4,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|