O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Ijtimoiy-pedagogik model (A.V.Mudrik, V.G.Bocharova) ayniqsa MDH 
mamlakatlari uchun dolzarb bo‗lib, pedagogik nuqtai nazardan ijtimoiy yordam 
masalalarini an'anaviy ko‗rib chiqishda namoyon bo‗ladi.
Tarbiyalash ijtimoiylashuv jarayonining bir qismi bo‗lib, maqsadli 
yo‗naltirilgan tarzda turli darajadagi ijtimoiy omillarning bevosita yoki bilvosita 

---

188 
ishtirokiga asoslanadi. (makro-, mezo- va mikro). Ijtimoiy tarbiyalash sohasi 
faqatgina ta'lim emas, balki hayotiy tajribani o‗zlashtirish va yordam ko‗rsatish 
ham bo‗ladi. Ijtimoiy-pedagogik model tuzilmaviy darajada va psixosotsial ish 
darajasida ko‗rib chiqilishi mumkin.
Kognitiv model 80-yillar boshida ommabop bo‗ldi. Ijtimoiy ishning mazkur 
modeli tamoyillaridan biri- ijtimoiy ish barcha muhtojlar uchun ochiq bo‗lishi 
kerakligidir. Bu modelni amalga oshirishning asosiy shakli maslahat berishdir. 
Kognitiv modelda o‗qitish yo‗li bilan mijozning ijtimoiy axloqini tartibga solish 
imkoniyatlari ko‗rib chiqiladi. Mazkur model eng ko‗p uyda ishni ko‗rsatishda 
foydalaniladi. Bu model doirasida hal qilinadigan eng dolzarb masalalardan biri- 
bu guruhli muhokama, o‗zini tahlil qilish vositasida nizolarni bartaraf etishdir. Bu 
modelda ayniqsa insonparvar nazariyalar bilan kognitiv nazariyalar jihatlarini 
birlashtirish samarali bo‗ladi. Bu modelning asosiy tamoyillaridan biri shaxsiy 
hayotni boshqarish sohasida mijoz faoliyatini optimallashtirish, bunday faoliyatga 
ehtiyojni shakllantirishdan iborat.
Vital-yo‘naltirilgan model (hayot kuchi konsepsiyasi) S.I.Grigorev 
tomonidan taqdim qilingan.Uning asosida hayot kuchi tushunchasi yotib u 
insonnni yaratishga va biosotsial borliq sifatida hayotini amalga oshirish qobiliyati 
sanaladi. Ijtimoiy xizmat inson hayotiy kuchini amalga oshirish va 
sog‗lomlashtirish, shakllantirishni yaxshilash bo‗yicha faoliyatni o‗zida aks 
ettiradi. Mazkur modelda ijtimoiy ishning psixo-yo‗naltirilgan va sotsio 
yo‗naltirilgan nazariyalari ajraladi. Ijtimoiy ishning u yoki bu asosi ham nazariy 
ham amaliy jihatdan ijtimoiy ishning predmet sohasi, uslublari, tamoyillari, 
mazmunini aniqlashga ta'sirini ko‗rsatadi.
Ijtimoiy ish modellarini amaliyotga tatbiq qilish xususiyatlari. Ijtimoiy 
ishning turli shakldagi maqsadlari va ularni amalga oshirishning ijtimoiy madaniy 
imkoniyatlari ijtimoiy ishning tashkiliy darajasida turli yondashuvlarni taqozo 
qiladi. Bunday an'anaviy yondashuvlar uchta asosiy guruhga ajratiladi: 1) patronaj 
xizmati –alohida mijoz va uning oilasi bilan individual ijtimoiy ish , 2) guruhli 

---

189 
ijtimoiy ish – kichik guruhlar bilan ishlar, 3) kommunal ijtimoiy ish – jamoadan 
tortib butun jamiyat bilan ishlar
Ijtimoiy ishni tashkil qilishga boshqa yondashuv uning mikro va makro 
darajadaligi bilan ajratiladi. U makrotizimga yo‗naltirilgan va mikrotizimga 
yo‗naltiilgan kuchlar o‗rtasidagi tafovutga asoslangan. Makro darajada ijtimoiy 
rejalashtirish, kommunal tashkil qilish va tashkiliy rivojlanish shaklida amalga 
oshiriladi. Mikrodaraja patronaj ishi, oilaviy yordam va guruhli terapiya orqali 
amalga oshiriladi.
Darajalarni ajratishga yana bir yondashuv buzilgan muvozanat, vazifalarni 
tiklash va o‗xshash tafovutlarni oldini olishga yo‗naltirilgan ijtimoiy ish ajratiladi. 
Profilaktika ijtimoiy o‗zgarishlar zaruriyati bilan, sog‗lomlashtirish mavjud holatda 
individga yordam berish bilan bog‗liq.
Nihoyat muammoli yondashuv tashqi sharoit va ijtimoiy muammolar 
sohasida ijtimoiy ishni tashkil qilishni o‗z ichiga oladi.
Ijtimoiy ishni tashkil qilishga turlicha yondashuvlarga qaramasdan jahon 
amaliyotida shartli ravishda ikkita yevropa va amerika tizimi ajratiladi.
Ijtimoiy ishning amerika modeli uchun individ va oila bilan ishlashga 
yo‗naltirilganlik, shaxs, guruh ishlashini yaxshilash xosdir. Bu amerika qit'asini 
o‗zlashtirishning tarixiy sharoitlari bilan bog‗liq: amerikaga ko‗chib kelganlarning 
o‗ziga xos xususiyati o‗z kuchi, gaxsiy tashabbusiga tayanish va davlat tuzilmalari 
ta'sirini maksimal darajada kamaytirishdir. Bunda yordamning asosiy shakllari- 
individual, guruhli, jamoa bo‗lib, yetakchi uslub– keysuork.
Zamonaviy konsepsiyalar orasida ijtimoiy ishga tizimli-nazariy yondashuv 
dolzarb bo‗lib, bunda shaxsiy bog‗liqlikda munosabatlar, interaksiya, tansaksiya va 
ijtimoiy jarayonlar ko‗rib chiqiladi. M'lum manfaat ijtimoiy ishda ijtimoiy faoliyat 
konsepsiyasi bo‗lib, bu asosda real ijtimoiy muhit bilan mijozning ehtiyojlari va 
imkoniyatlari orasidagi ziddiyatlar bartaraf etiladi.
Eng katta qiziqish Germaniyada keng qo‗llangan ijtimoiy tarmoqlarni 
yaratish bo‗yicha nazariy konsepsiyadir. Bozor iqtisodiyotiga o‗tishda ijtimoiy 
madaniy tizim va ijtimoiy maishiy munosabatlar pasayishi, sobiq sotsialistik 

---

190 
mamlakatlarda ijtimoiy ishda ijtimoiy munosabatlarning yangi tizimini yaratish 
zaruriyatini ko‗rsatib, bu ijtimoiy ishning jamoaviy usuliga asoslangan. Yashash 
joyi bo‗yicha ijtimoiy aloqalarni yaartishga muvofiq bo‗ladi.
Zamonaviy ijtimoiy ish uchun asos subsidiarlik kabi ijtimoiy siyosat 
tamoyillaridir. Subsidiarlik (subsidiarity) – ijtimoiy masalalarni hal qilish 
bo‗yicha qaror agar u samarali bo‗lsa markazlashmagan darajada qabul qilinadi. 
Mazkur tamoyil davlat va nodavlat ijtimoiy tuzilmalarida o‗zaro faoliyatni 
qonunchilik tartibida tartibga soladi.
Zamonaviy ijtimoiy ishning strategiyasi modellaridan qat'iy nazar uning 
mustaqilligini oshirish, o‗z hayoti va o‗z muammolarini nazorat qilish qobiliyatini 
oshirish orqali qabul qilish jarayonida faollikka yo‗naltirilgan.
Turli mamlakatlarda ijtimoiy ishning asosiy tamoyillari. Uslublari o‗xshash 
ekanligini ko‗rish mumkin. Bu mamlakat rivojlanishining milliy va tarixiy 
xususiyatlariga, ijtimoiy ishni moliyalashtirishning byudjet-sug‗urta tamoyiliga 
bog‗liq bo‗ladi.