O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Psixodiagnostika (grech. Psyche – ruh i diagnostikos – mos 
anglash) – psixologik fanlarning sohasi va bir vaqtda individual psixologik 
xususiyat va insonning rivojlanish istiqbollarini turli anglash usullarini ishalb 
43
Основы социальной работы: учебник / Отв. ред П.Д.Павленок. – М.: Инфра-М, 1997. – С.80. 
44
Теория социальной работы: Учебник / Под. ред. проф. ТЗЗ Е.И. Холостовой. – М.: Юристь, 1999. – С. 96. 

---

160 
chiqish shakli. U alohida yo‗nalish sifatida 20-asrda eksperimental psixologiyadan 
ajralib chiqdi. Psixodiagnostika atamasini shveytsapriyalik psixolog German 
Rorshaxu 1921-yilda kiritgan.
2. 
Psixologik maslahat berish – shaxsiy munosabatlardagi 
qiyinchiliklar bilan bog‗liq turlicha bo‗lgan psixologik muammolarni yechishga 
yo‗naltirilgan insonlar bilan bevosita ishlash.; uning mohiyati shundan iboratki, 
psixolog maxsus kasbiy ilmiy bilimlardan foydalanib boshqa insonning ruhiy 
vazifalarini hal qilishda sharoit yaratadi. U ruhiy yordam shakli sifatida shaxsiy 
rivojlanish maqsadlariga erishish uchun ruhan sog‗lom insonga yo‗naltirilgan. 
3. 
Mijoz bilan psixologik o‗zaro faoliyatning texnikasi, usul va 
yo‗llaridan foydalanish
45
. 
Psixodrama –D. Moreno tomonidan 20-yillarda ishlab chiqilgan.Unda inson 
bosh qahramon bo‗lib, uning mazmuni insonning muammolariga asoslanadi. U 
o‗zt imkoniyatlarini to‗laqonli aks ettirish uchun barcha imkoniyatlarga ega 
bo‗ladi.
46 
. 
Psixodrama – barcha qatnashchilarning hissiyotini faollashtirishga 
yo‗naltirilgan guruhli ishlash uslubidir. Odatda guruhning qaysidir a'zosida 
muhokama vaqtida o‗z ehtiyojlarini qondirishda muammo paydo bo‗ladi. Bu 
qatnashchi jamoadan chiqadi va bosqichma-bosqich guruh a'zolarini o‗z 
spektakliga jalb qiladi. Ammo bunday variant doimo muvaffaqiyatli bo‗lmasligi 
mumkin, shuning uchun Moreno boshqariluvchi psixodrama sxemasini ishlab 
chiqdi.: 
1) rejissor (maxsus tayyorlangan psixolog, psixoterapevt) kerakli yo‗lga 
o‗yinni yo‗naltiradi ; 
2) protagonist –drmadagi asosiy harakatlanuvchi shaxs, uning muammosi 
o‗ynaladi. ; 
45
Теория социальной работы: Учебник / Под. ред. проф. ТЗЗ Е.И. Холостовой. – М.: Юристь, 1999. – С. 100. 
46
См.: Менегетти А. Музыка души. Введение в онтопсихологическую музыкотерапию. М.,1992. 

---

161 
3) yordamchi o‗yinchilar – rejissor yoki protoganist belgilab bergan istalgan 
rolni o‗ynovchilar; 
4)tomoshabinlar– rolsiz qolgan guruhning qolgan a'zolari; 
5) ssena – psixodramatik harakatni tashkil qilish
Oilaning ijtimoiy tarixini bilish foydali bo‗lib, o‗z rivojlanishining turli 
bosqichlarida tipik masalalarni hal qiladi. Bu daliliy materiallarni tushunmasdan 
ijtimoiy xodim muammoni, mijozga u qanday yuzaga kelganini bilmaydi, ularni 
hal qilish yo‗llarini aniqlay olmaydi.
47
. 
Mehnat sotsiologiyasi bandlik, ishsizlik, ish joylarini samarali tashkil qilish, 
mehnat jamoasidagi xodimning ijtimoiy himoyasi muammolarini tadqiq qiladi. 
Unday muammolarga bevosita munosabat mijoz bilan birga ijtimoiy xodim 
tomonidan xal qilish imkonini beradi.
Refleksiya – o‗zini anglash faoliyati, o‗z xususiy holatini aks ettiruvchi 
ruhiy holat sanaladi. Bir vaqtda bu uslubiyot va nazariy faoliyat shakli bo‗lib, 
insonning o‗zini va boshqa insonlarni tushunishga, ularning bir biri to‗g‗risidagi 
o‗zaro tasavvurlarini anglashga asoslangan. Refleksiyaning xususiyati o‗z qadri va 
maqsadlarini shakllantirish asosida shaxsning o‗z faoliyatini boshqarish uchun 
imkoniyat berib, refleksiya holatidagi sub'ekt xususiyatini o‗rganish insonning 
hayotiy yo‗li, genezisi va hayotiy kuchlarini amalga oshirishni aniqlash imkonini 
beradi. Ijtimoiy xizmat g‗olatida bo‗lgan inson o‗zini anglash orqali o‗z ijodiy 
salohiyatini amalga oshirish imkoniga ega bo‗ladi. O‗zini anglash o‗ziga xos bilish 
jarayoni sifatida qaralib, uning ob'ekti inson, natijasi o‗zini anglash bo‗ladi. O‗zini 
anglash elementlariga sho‗ini tushunish, o‗zini tahlil qilish, o‗zini kuzatish, kirib 
shaxs sifatida o‗zini ijodiy rivojlantirishning umumiy jarayonlarida birlashadi.
48
.
Insonning o‗zini anglashi, o‗zini tushunishi ijtimoiy o‗zaro munosabatlar 
jarayonida shakllanib, shuning uchun refleksiya ijtimoiy ish holatida ikkita o‗zaro 
bog‗liq maqsadlar bilan kuzatiladi. Birinchidan o‗zida dunyoni aks ettiradi va uni 
47
Теория социальной работы: Учебник / Под. ред. проф. ТЗЗ Е.И. Холостовой. – М.: Юристь, 1999. – С. 90. 
48
Григорьева, И.А. Теория и практика социальной работы: учебник / И.А.Григорьева, В.Н.Келасьев. – СПб.: 
СПбГУ, 2004. – С. 28; Кононова, Л.И. Социальные и психолого-педагогические условия развития 
творческого потенциала человека в «ситуации социальной работы» / Л.И.Кононова // Отечественный 
журнал социальной работы. – 2004. – №2. – С.5. 

---

162 
ifodalaydi, ikkinchidan dunyoda o‗zini aks ettiradi va ijtimoiy muammolarni hal 
qiladi. Ijtimoiy sohada o‗zini anglash tizimi sifatida nafaqat shaxs, balki jamiyat 
ham kirib, bunda refleksif tuzilmalar turli sub'ektlarning o‗zaro harakatini 
boshqaruvchi barcha jarayonlarni aniqlaydi. Shunday qilib, jamiyatdagi xatar 
ijtimoiy o‗zini tanqid qilish sifatida refleksiv o‗zini anglash zaruriyatini yaratib, 
uning ishlashi natijalarini tahlil qiladi.
Ijtimoiy ishda refleksiya faoliyat konsepsiyasi sifatida ko‗rib chiqilib, 
quyidagi tarkibiy qismlarga bo‗linadi: ijtimoiy jarayonlarni tahlil qilish bilan 
bog‗liq ijtimoiy madaniy, mutaxassis va mijoz o‗zaro munosabatini yaxshilashga 
qaratilgan kommunikativ ; guruh va shaxslarning ijtimoiy-ruhiy xususiyatlarini 
tadqiq qilish bilan bog‗liq ekzistensial; amaliyotning innovatsion shakllarini 
loyihalashtirishga yo‗naltirilgan intellektual; o‗zini tahlil qilish va o‗zini 
rivojlantirish bilan bog‗liq shaxsiy
49
.
Fenomenologiya hayotiy dunyoni anglash usuli sifatida shaxslaaro 
munosabatlar, anglash ob'ekti va sub'ekti sifatida inson va kichik guruhlar 
muammolarini aks ettiruvchi ijtimoiy xizmat modelini tuzish imkonini beradi. 
Shaxs va uning kundalik faoliyati uchun insonparvar g‗oyalarning ahamiyati mijoz 
ijtimoiy tanlovi uchun yangi imkoniyatlarni ochadi. Ijtimoiy soha xodimi uchun 
harakatlantiruvchi kuch uning odobi bo‗lib, mutaxassis faoliyatidagi moslik va 
uning hayotida axloqning namoyon bo‗lishi birlashadi. Ijtimoiy faoliyatdagi 
timsollar ijtimoiy yordam va ko‗mak munosabatlarini paydo qiladi. Ammo 
mutaxassis insonparvar g‗oyalarni A.Shyusu fikricha anglash holati va o‗z kuchi, 
hayotiy tajribasidan olishi mumkin. Faqat shunday shaklda real ijtimoiy 
hodisalarga insonlarni ko‗niktirish, ularning tushunchalari va harakatlarini 
o‗rganish, ijtimoiy munosabatlarda o‗zaro harakatni ta'minlaydigan o‗xshash 
tushunchalar orqali ijobiy o‗zgarishlar jarayoniga mijozlarni jalb qilish mumkin.